2022 Yılında Halkbank Davasında Neler Oldu?

2022 yılına girildiğinde, New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi ve İkinci Bölge İstinaf Mahkemesi’nde Halkbank’ın “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasasına” göre ABD’de yargılanamayacağı gerekçesiyle yaptığı temyiz başvuruları reddedilmişti. Halkbank, bu yılın başında son temyiz şansını ABD’nin en yüksek mahkemesi olan Anayasa Mahkemesi’nde kullanmaya karar verdi.

Halkbank ABD’deki avukatları aracılığıyla 10 Ocak 2022 tarihinde, İkinci Bölge İstinaf Mahkemesi’ne verdiği 20 sayfalık dilekçede, “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası” kapsamında olduğu gerekçesiyle yaptığı temyiz başvurusu iki kez reddedilen temyiz davasının Anayasa Mahkemesi’ne sevkini istedi. Başvurunun ardından, İkinci Bölge İstinaf Mahkemesi’nin üç yargıcı, 14 Ocak’ta aldıkları kararla Halkbank’ın Anayasa Mahkemesi’ne temyiz başvuruna yeşil ışık yaktı.

Anayasa Mahkemesi süreci başladı

ABD Anayasa Mahkemesi, Halkbank’ın bir alt mahkeme aracılığıyla dosyalarının incelenmesi konusunda yapacağı başvuru talebinin Yargıç Sonia Sotomayor tarafından incelendiğini belirterek, Halkbank’ın temyiz talebiyle ilgili dosyasını en geç 13 Mayıs 2022 tarihine kadar göndermesini istedi. Anayasa Mahkemesi, Halkbank’ın başvurusunu kabul edip etmeyeceğini, duruşma takvimine alıp almayacağını, 13 Mayıs tarihine kadar kendilerine iletecekleri dilekçeyi inceledikten sonra karar vereceğini açıkladı.

Halkbank, ABD’deki savunma avukatları aracılığıyla, 35 sayfalık temyiz başvuru dilekçesini ülkenin en yüksek mahkemesine sundu. Halkbank temyiz başvurusunu Anayasa Mahkemesi’nin tanıdığı sürenin son günü olan 13 Mayıs’ta yaptı. Anayasa Mahkemesi, 35 sayfalık başvuru dilekçesini 17 Mayıs tarihiyle dava dosyası kayıtlarına ekledi.

Halkbank davası ABD ve Türkiye dışişleri bakanlarının gündeminde

Türk Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’nde devam eden Rıza Sarraf davasında sanık olarak yargılanan Halkbank’ın davasıyla ilgili beklentilerini ‘Türkiye- ABD Ortak Mekanizmasının” bakanlar düzeyindeki toplantısında dile getirdiğini açıkladı.

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’la 19 Mayıs tarihinde New York’ta yaptıkları görüşmede, Halkbank davasının da gündeme geldiğini söyledi. Çavuşoğlu, ABD’de yargı süreci devam eden davayı, “siyasi” olarak nitelendirdi. Çavuşoğlu “Görüşmede, bize göre tamamen siyasi motifli bir dava olan Halkbank davasını da gündeme getirdik” diye konuştu.

Çavuşoğlu: “Halkbank davası tamamen siyasi motifli”

VOA Türkçe ’den Mehmet Sümer’in, “Halkbank davasının görüşmede nasıl ele alındığıyla” ilgili sorusunu Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu şöyle yanıtladı: “Birincisi, Halkbank davası tamamen siyasi motifli bir dava. Bu gerçek. FETÖ’cülerin getirip de ondan sonra verdiği sözde belgeler, şunlar, bunlar. Onların yönlendirmesiyle burada başlayan bir dava olduğunu biliyoruz. İkincisi, Halkbank bir devlet kurumudur. Yargı bağışıklığı var. Bu gayet açık, bunun örnekleri de var. Dolayısıyla, bu konudaki beklentilerimizi de yaptığımız görüşmede dile getirdik.”

ABD Başsavcısı temyiz talebinin reddini istedi

Halkbank’ın, Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı temyiz başvurusuna ABD Başsavcısı Elizabeth B. Prelogar, 18 Temmuz 2022 tarihinde itiraz ederek, temyiz talebinin reddini istedi. Başsavcılık, ABD’de de ticari faaliyetleri olan Halkbank’ın “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası” kapsamına girmediğini, daha önce alınan mahkeme kararlarının da bu yönde olduğunu belirterek, “Halkbank, Amerikan yasaları çerçevesinde bölge mahkemelerinde yargılanabilir” ifadesini kullandı.

Başsavcı, Halkbank’ın “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası” kapsamına girmediğini, bu yasanın ticari faaliyet yaparken bir “zırh” gibi kullanılmaması gerektiğini savundu. Başsavcı, “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası”nın çeşitli uluslararası bankalar, havayolu şirketleri, yazılım şirketleri tarafından “zırh” olarak kullanılamayacağının altını çizdi.​

Anayasa Mahkemesi yargıçları Halkbank için toplandı

Anayasa Mahkemesi Katipliği, mahkeme yargıçlarının, 28 Eylül’de Halkbank’ın temyiz talebiyle yaptığı başvuruyu ve başsavcılığın yaptığı itirazı değerlendirmek için kendi aralarında bir toplantı yapacağını açıkladı. Toplantıda, Anayasa Mahkemesi yargıçlarının dosyaya giren evrakları inceleyerek, Halkbank davasının mahkemede takvime alınarak görülüp görülmemesi konusunda kişisel görüşlerini bildireceği belirtildi.

Halkbank’ın temyiz başvurusu kabul edildi

ABD Anayasa Mahkemesi, 28 Eylül’de Halkbank’ın temyiz talebiyle yaptığı başvuruyu ve başsavcılığın yaptığı itirazı değerlendirdiği kritik kararını 3 Ekim’de açıkladı. Anayasa Mahkemesi, Halkbank’ın temyiz başvurusunu kabul ettiklerini, davanın mahkemede takvime alınarak duruşmaların yapılması kararı aldığını bildirdi.

Anayasa Mahkemesi Ekim, Kasım ve Aralık aylarında duruşma takvimlerinin dolu olması yüzünden Halkbank davasının 2023 yılında görüleceğini kaydetti. Mahkeme, Kasım ayında, Halkbank’ın temyiz duruşmasının ABD Anayasa Mahkemesi’nde 17 Ocak’ta yapılacağını açıkladı.

“Halkbank ABD’de yargılanırsa uluslararası diplomatik kabusa neden olur”

Halkbank, avukatları aracılığıyla, Kasım ayında Anayasa Mahkemesi’ne 47 sayfalık ana başvuru ve beş farklı ek dilekçeyle savunmasını sundu. Dilekçede, bankanın ABD’de yargılanmasının “uluslararası infiale ve uluslararası toplumda diplomatik bir kabusun yaşanmasına” yol açabileceği öne sürüldü. Halkbank’ın hisselerinin yüzde 87’sinin Türkiye Cumhuriyeti Varlık Fonu’na ait olduğu belirtilerek, bankanın yargı dokunulmazlığı olduğu savunuldu.

Üç ülke Halkbank’ı savundu

Farklı dilekçelerde Azerbaycan, Katar ve Pakistan’ın da Halkbank lehine görüşleri mahkemeye iletildi. Anayasa Mahkemesi’ne sunulan dilekçelerde, Azerbaycan, Katar ve Pakistan’ın Türkiye Cumhuriyeti’ne ait bir kamu bankasının ABD’de yargılanamayacağıyla ilgili görüşlerine yer verildi. Ayrıca, Türkiye Bankalar Birliği (TBB), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türk Kızılay’ın Halkbank’ın ABD’de yargılanamayacağıyla ilgili görüşlerini de içeren kurumsal dilekçeler mahkemeye iletildi.

Dilekçelere, devlet ve kamu kuruluşları dışında, bireysel olarak da Milano Bocconi Uluslararası Hukuk öğretim görevlisi Prof. Roger O’Keefe, Vanderbilt Hukuk Fakültesi öğretim görevlisi Prof. Ingrid Wuerth Brunk, California Üniversitesi İş Hukuk Bölümü öğretim görevlisi Prof. William S. Dodge ve eski Londra Barosu Başkanı Lord Daniel Brennan’ın, bankanın ABD’de yargılanamayacağı konusundaki görüşleri paylaşıldı.

Başsavcı: “Halkbank ABD’de yargılanabilir”

ABD Başsavcısı Elizabeth Prelogar, Anayasa Mahkemesi’ne 15 Aralık’ta sunduğu 62 sayfalık dilekçede, Halkbank’ın savunma avukatlarına cevap verdi.

Başsavcı Prelogar, ticari bir banka olan Halkbank’ın “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın” hiçbir şekilde kapsamına girmediğini kaydetti. Başsavcısı Prelogar, yasa kapsamında olmayan Halkbank’ın, ABD’de yargılanabileceğini belirtti.

ABD Başsavcısı, New York Güney Bölgesi Savcılığı’nın, Halkbank’ı, Amerikan Maliye Bakanlığı’na karşı suç işlemek, yasal işlevleri engellemek için komplo kurmak, Acil Ekonomik Güçler Yasası’nı ihlal ederek banka dolandırıcılığı yapmak için komplo kurmak, İran’a yaptırımları delmek ve kara para aklamakla suçladığını hatırlattı.

ABD Başsavcısı ayrıca Halkbank’ın da sanık olarak yargılandığı Rıza Sarraf davasının, şimdiye kadar İran’a yaptırımlarla ilgili açılan en büyük komplo davası olduğunu vurguladı. ABD Başsavcısı, Halkbank aracılığıyla milyarlarca dolarlık İran parasını aklama planında petrol ve doğal gaz gelirlerinin en az bir milyar dolarının aklanmasının ABD mali sistemi aracılığıyla gerçekleştiğini, davacı bankanın bu planın bir parçası olduğunu iddia etti.

“Anayasa mahkemesi Halkbank aleyhine karar vermeli”

Başsavcının sunduğu dilekçede, Halkbank’ın, ABD yetkililerinin tüm uyarılarına rağmen gerçeği gizlediği belirtildi. Sanık Sarraf’ın tüm suçlamaları kabul ettiği, Halkbank’ın uluslararası ilişkilerden sorumlu eski genel müdür yardımcısı Mehmet Hakan Atilla’nın da aynı davada yargılanarak hüküm giydiği hatırlatıldı. Başsavcı, “Halkbank, ‘Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’na, göre yargıdan muaf olmasını sağlayacak hiçbir yasal kategoride yer almamaktadır. Anayasa Mahkemesi, Halkbank’ın temyiz talebini reddetmeli, Halkbank aleyhine bir karar vermelidir” ifadesini kullandı.

Anayasa Mahkemesi Halkbank dosyasında gizlilik kaydı olan dosyaları istedi

ABD Anayasa Mahkemesi Halkbank’ın “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası”na göre ABD’de yargılanamayacağı gerekçesiyle yaptığı temyiz başvurusuyla ilgili 17 Ocak’ta düzenleyeceği duruşmadan bir ay önce, bir alt mahkemelerdeki davayla ilgili dosyanın tamamının acilen kendilerine ulaştırılmasını talep etti.

ABD Anayasa Mahkemesi, alt mahkemelere gönderdiği yazıda, yasal prosedür çerçevesinde, Halkbank’ın daha önce temyiz talebiyle başvuruda bulunduğu bir alt mahkemedeki dökümler dahil tüm dosya kaydının, gizlilik kararı olan dosyalarla da birlikte mahkeme tarafından derhal tasdik edilerek acilen kendilerine iletilmesini talep etti.

Mahkeme, ayrıca kayda alınmış tüm soruşturma delillerinin, belgeler, ek dosyalar, diskler, video kayıtları, ses kayıtları ve Halkbank’la ilgili benzer tüm materyallerin ivedilikle özel kargo şirketine bağlı kuryeyle mühürlü olarak kendilerine iletilmesini istedi. Halkbank’ın ABD Anayasa Mahkemesi’ndeki duruşmasının herhangi bir değişiklik yapılmazsa 17 Ocak 2023 tarihinde görülmesi bekleniyor.

Halkbank davasında 2022 yılı öncesine kadar neler yaşanmıştı?

Halkbank’ın ABD’deki yargı süreci, Rıza Sarraf davasında sanık olarak 19 Ekim 2019’da aleyhine açılan davayla başladı. Üç yılı aşan Halkbank’ın ABD’deki yargı sürecinde 2022 yılına kadar şu gelişmeler yaşandı:

7 Eylül 2017: Eski Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla’nın duruşmasında mahkeme hakimi Richard Berman, suçlamalarda Halkbank’ın “kurum olarak öne çıktığını” iddia etti. Dava sürecinde ilk kez Halkbank kurum olarak suçlanmış oldu. Gözler, Hakan Atilla’nın yargı sürecinde tanık olarak ifade verecek Rıza Sarraf’a çevrildi.

30 Kasım 2017: Rıza Sarraf, eski Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla’nın yargılandığı davada tanık olarak verdiği ifadede, İran’a yaptırımları delmek için Halkbank’ı kullandıklarını itiraf etti. Rüşvet ve Halkbank aracılığıyla yapılan para transferlerini, bankanın üst düzey yöneticileriyle ilişkilerini tüm ayrıntılarıyla açıkladı.

9 Aralık 2017: Hakan Atilla’nın duruşmalarında tanık olarak ifadesine başvurulan eski CIA Direktör Yardımcısı ve eski Maliye Bakanlığı Müsteşarı David Cohen, Halkbank yetkilileriyle 2014’te Ankara’da ve İstanbul’da biraraya geldiğini belirterek, “Türkiye ile İran arasındaki yaptırımları delen ticarette asıl kullanılan banka Halkbank’tı” dedi.

15 Ekim 2019: Halkbank aleyhine New York Güney Bölgesi Başsavcılığı tarafından, kara para aklama ve yaptırımları delmekten altı farklı suçlamadan dava açıldı. Halkbank davası, Rıza Sarraf davasıyla birleştirildi. Halkbank aleyhine New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’nde açılan davada şu suçlamalara yer verilmişti: ”ABD’yi dolandırmak amacıyla komplo kurmak, Uluslararası Acil Ekonomik Güç Yasası’nı İran’a para transferleri yaparak ihlal etmek için komplo kurmak, ABD bankalarını dolandırmak, ABD bankacılık ve finans sistemini dolandırmak amacıyla komplo kurmak, kara para aklamak, kara para aklamak amacıyla komplo kurmak.”

22 Ekim 2019: ABD’nin İran’a yaptırımlarını delmekle suçladığı Halkbank’tan hiçbir hukuki temsilci, federal mahkemede görülen dava duruşmasına katılmadı. Başsavcı Yardımcısı Michael Lockard, Halkbank’ın ABD’deki avukatlarına mahkeme celbi ilettiğini kaydettiklerini, bankanın duruşmaya katılmayarak kaçak duruma düştüğünü ve mahkemeye itaatsizlik ettiğini söyledi.

23 Ekim 2019: Savcılık, Halkbank’ın New York’taki davayı reddetmesi halinde, ilk haftanın sonunda 7 milyon dolar, ikinci haftanın sonunda 21 milyon dolar, sekizinci haftanın sonunda 1 milyar 800 milyon dolar tutarında para cezasıyla karşı karşıya kalabileceğini söyledi.

31 Mart 2020: New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’nde yapılan ön duruşma, Halkbank’ın ilk kez katılımıyla gerçekleşti. Halkbank’ı Willams & Connely LLP hukuk firmasına bağlı yeni avukatı Robert M. Cary temsil etti. Avukat Cary, Halkbank’ın iddianamede yer alan suçlamaların hiçbirini kabul etmediğini söyledi.

19 Temmuz 2020: Halkbank avukatları, davanın görüldüğü New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’ne sundukları dilekçede reddi hakim talebinde bulundu. Başvuruda, Yargıç Richard Berman’ın, Fethullah Gülen ile bağlantısı olduğu gerekçesiyle Halkbank davasından alınması istendi.

2 Ekim 2020: New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi, Halkbank’ın, davanın düşmesiyle ilgili yaptığı başvuruyu reddetti. Hakim Richard Berman, 16 sayfalık gerekçeli kararında, Halkbank’ın ABD’ye karşı suç işlediğine, yasalara göre ABD’de yargılanması gerektiğine hükmetti.

Hakim Berman, Halkbank’ın 20 milyar dolar tutarındaki İran hükümeti ve şirketlerinin paralarının uluslararası transferinde aracı olduğunu, bu miktarın bir milyar dolarlık bölümünün de Amerikan bankaları aracılığıyla transfer edildiğini kaydetti.

26 Aralık 2020: New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’nde devam eden davada reddi hakim başvurusu Hakim Richard Berman tarafından daha önce reddedilen Halkbank’ın bir üst mahkemeye yaptığı reddi hakim konusunda alınan kararın bozulması talebi de reddedildi.

10 Şubat 2021: New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’ne yaptığı tüm başvuruları reddedilen Halkbank, bir üst mahkemede itirazda bulundu. Halkbank, New York İkinci Bölge Mahkemesi’ne (İstinaf Mahkemesi), hakkındaki iddianamenin düşürülmesi ve ‘Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’ kapsamında ABD’de yargılanamayacağı gerekçesiyle başvuruda bulundu.

17 Şubat 2021: New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’nde, önce 1 Mart’ta başlayacağı açıklanan, daha sonra da 3 Mayıs’a ertelenen Halkbank davası temyiz engeline takıldı. New York İkinci Bölge İstinaf Mahkemesi Halkbank’ın yaptığı başvuruyu değerlendirdi. Üst mahkeme, Halkbank’ın davadan düşürülmesi talebini reddettiğini, ancak yabancı bir kuruluş olduğu için Amerikan mahkemelerinde yargılanmayacağıyla ilgili talebini kabul ederek değerlendireceğini açıkladı.

1 Nisan 2021: ABD’de yargılanamayacağını öne süren Halkbank’ın başvurularının ikinci kez reddedilmesinin ardından mahkemenin yargıcı Richard Berman, bankanın yargılanacağı New York Güney Bölgesi Federal Mahkemesi’nde jürili seri duruşmaların 3 Mayıs’ta başlayacağına karar verip, jüri heyetinin seçilmesine hükmetti. Ancak karar, Halkbank’ın üst mahkemeye yaptığı temyiz başvurusunda karar çıkana kadar durduruldu.

23 Ekim 2021: New York’ta İkinci Bölge İstinaf Mahkemesi, Halkbank’ın yaptığı temyiz başvurusuyla ilgili kararını açıkladı. Üç yargıçtan oluşan üst mahkeme heyeti, “Bağımsız Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası” kapsamında ABD mahkemelerinde yargılanmayacağıyla ilgili Halkbank’ın temyiz başvurusunu reddetti.

10 Kasım 2021: Daha önce ABD’de yargılanamayacağı iddiasıyla, İkinci Bölge İstinaf Mahkemesi’ne bir alt mahkemenin kararını temyiz için başvuran ve temyiz talebi reddedilen Halkbank, mahkemeye yeni bir başvuruda bulundu. Halkbank son başvurusunda yeniden yargılanmayı ve yeni bir duruşmayla mahkemenin daha önce almış olduğu ret kararını gözden geçirmesini istedi.

16 Aralık 2021: ABD’de devam eden Rıza Sarraf davasında sanık olarak yargılanan Halkbank’ın, istinaf mahkemesine ikinci kez yaptığı temyiz başvurusu da reddedildi. Halkbank, ABD Anayasa Mahkemesi’ne şimdiye kadar aleyhine alt mahkemelerde alınan kararların temyizi için başvurabileceğini açıkladı.

Gazeteci* Can KAMİLOĞLU