Azerbaycan ve Ermenistan arasında 1994-2020 Ateşkes Dönemi

TÜHA HABER / Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi (UNEC) İktisat ve İşletme Bölümü öğretim görevlisi Araz ASLANLI, ‘Karabağ Sorununda Ateşkesin Kısa Tarihi‘ başlıklı Perspektif’nde Karabağ ile ilgili ateşkeslerin uygulanamamasının nedenlerini (UHA) Uluslararası Haber Ajansı‘na açıklamalarda bulundu.

Araz ASLANLI, 1994’ün Ocak-Mart döneminin küçük çaplı saldırılar, AGİT ve Rusya’nın ara buluculuk girişimleriyle geçtiğini hatırlatarak, 31 Mart-3 Nisan 1994 arasında Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) Parlamentolar Arası Konseyi temsilcisi olarak Kırgızistan yüksek meclisi başkanı ve Rusya devlet başkanı özel temsilcisi Bakü’yü ve Erivan’ı ziyaret ettiğini söyledi.

15 Nisan’da Moskova’daki BDT Devlet Başkanları Zirvesi sırasında Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan devlet başkanları bir araya gelerek sorunu görüştüğünü ifade eden Araz ASLANLI,  “26 Nisan-2 Mayıs 1994 arasında AGİT heyeti bölgeyi ziyaret etti. 4-5 Mayıs 1994 arasında Bişkek’te BDT Parlamentolar Arası Konseyi çerçevesinde Kırgızistan Parlamentosu ve Rusya Dışişleri Bakanlığı temsilcileri, Ermenistan ve Azerbaycan Parlamento başkanlarını bir araya getirdi”ğini belirtti.

Araz ASLANLI, bu görüşme trafiği sonrasında “Bişkek Protokolü” imzalandığını, bu belgeye dayanılarak Azerbaycan ve Ermenistan savunma bakanları arasında
ateşkes anlaşması imzalandığını ve 12 Mayıs 1994’ten itibaren ateşkes rejimi uygulanmaya başlandığına dikkat çekti.

“Mayıs 1994-Eylül 2020 arasında resmi olarak ateşkes anlaşması yürürlükte olsa da pratikte durum farklı olmuştur” diye konuşan Araz ASLANLI, “Taraflar sürekli olarak birbirlerini ateşkesi ihlal etmekle suçlamış, her gün ihlal edildiği için
ateşkesin ne işe yaradığı devamlı sorgulanmıştır” dedi.

Araz ASLANLI, bu dönem içerisinde ateşkesin sıklıkla ihlal edilmesi sonucunda her iki taraftan çok sayıda asker ve sivil öldüğünü ve yaralandığını belirterek, karşılıklı olarak esir alma durumları söz konusu olduğunu ve bazı dönemlerde ise ateşkes ihlallerinin yoğunlaşmasının savaşın başlayabileceği uyarılarına
neden olduğunu kaydetti.

Ağustos 2008’de Rusya ile Gürcistan arasında yaşanan savaştan sonra ara bulucuların birçok kez bölgedeki dondurulmuş sorunların çözümsüz kalmasının çok riskli olduğunu ve statükonun değişmesi gerektiğini ifade ettiğini hatırlatan Araz ASLANLI, fakat pratikte çözümü sağlamak üzere ciddi adımların atılmamadığını söyledi.

Araz ASLANLI, buna karşın ateşkes ihlallerinin Eylül 2009’da, 2010 yazında ve Şubat 2017’de küçük çaplı çatışmalara, Nisan 2016’da ise dört gün süren savaşa kadar vardığını ifade ederek, “özellikle Nisan 2016’da başlayan çatışmalar yeni bir savaşın habercisi olarak değerlendirildiği, ateşkesi güçlendirme bir işe yaramayacağı, kalıcı barışın sağlanması gerektiği vurgulanmıştır. Fakat sıcak çatışmaların izleri silinmeye başlayınca sorunu kalıcı barış yoluyla çözme çabaları da zayıflamıştır” değerlendirmesinde bulundu.

2020 İTİBARIYLA BİTEN ATEŞKES
“Nisan 2016 savaşı aslında ateşkesin uzun süre devam etmeyeceğinin en önemli göstergesiydi” diye konuşan Araz ASLANLI, “Çünkü o güne kadarki ateşkesin temel dayanağı Ermenistan’ın savaşın ilk aşamasında dış askeri ve siyasal destekle Azerbaycan’a üstünlük sağlamasıydı. Ermenistan bu desteğe dayanarak BMGK’nin kararlarını uygulamıyor, ara bulucuların çözüm önerilerini kabul etmiyor
ve Azerbaycan buna katlanmak zorunda kalıyordu” dedi.

Araz ASLANLI, buna karşın özellikle 2000’lerde Azerbaycan enerji stratejisinin meyvelerini toplamaya başlamış (artan enerji gelirleri, büyüyen askeri kapasite, güçlü diplomatik ilişkiler) ve topraklarının Ermenistan işgali altında kalmasını asla kabul etmeyeceğini ilan ettiğini, nitekim Nisan 2016 savaşının dengelerin 1991-1994 döneminden farklı olduğunu ortaya koyduğunu açıkladı.

“Hatırlanacağı üzere Nisan 2016’da yaşanan çatışmalarda ilk defa Azerbaycan hızlı askeri harekatla Ermenistan işgali altındaki topraklarının küçük bir kısmını kurtarmış ve Ermenistan ordusunun üstünlüğü tezi ortadan kalkmıştı” diyen Araz ASLANLI,  “Sadece Rusya’nın baskısı nedeniyle Azerbaycan durmuş ve hatta iddialara göre Ermenistan işgalinden kurtardığı toprakların bir kısmından geri çekilmişti” dedi.

Araz ASLANLI, bir sonraki ciddi ateşkes ihlalinin Temmuz 2020’de
yaşandığını ifade ederek, Ermenistan’ın, Azerbaycan’ın Avrupa enerji
güvenliği açısından önem taşıyan boru hatlarının geçtiği bölgelere saldırması ve sonrasında yaşanan çatışmaların Azerbaycan açısından bardağı taşıran son damla olduğunun altını çizdi.

Saldırıda Azerbaycan biri general ve biri albay olmak üzere on bir askerini ve bir sivil yurttaşını kaybettiğini açıklayan Araz ASLANLI, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyevin bundan sonra Ermenistan’ın hiçbir saldırısının karşılıksız
bırakılmayacağını ve Azerbaycan’ın cevap hakkını sonuna kadar kullanacağını açıkladığına işaret etti.

Araz ASLANLI, Aliyev’in en son 24 Eylül’de BM Genel Kurulunda yaptığı konuşmada Ermenistan’ın büyük bir provokasyona hazırlandığını söylediğini; BM ve diğer uluslararası kuruluşlara bunu önlemek için girişimde bulunma çağrısı yaptığını, fakat tüm bu süreçlerde olduğu gibi son aşamada da AGİT Minsk Grubu başta olmak üzere ara bulucuların ve BMGK’nin ne soruna kalıcı çözüm bulduğunu ne de Konseyin dört kararının uygulanmasını sağlamak adına gerekli
adımı attığını kaydetti.

“Böylece sonraki ateşkes girişimleri de anlamsızlaştırıldı” diyen Araz ASLANLI,  27 Eylül itibarıyla Ermenistan’ın gerçekleştirdiği son provokasyonun ise büyük bir savaşın başlamasını kaçınılmaz kıldığını söyledi.

Araz ASLANLI, sonrasındaki ateşkes girişimlerinin başarısız olmasının en temel nedenlerinden birisinin ise daha önceki ateşkes süreçlerinin anlamlı şekilde yürütülmemiş olmasından kaynaklandığını belirtti.

.Daha önce ateşkes Ermenistan için “işgallerini yasallaştırmanın”, Azerbaycan için ise zorunlu olarak topraklarını işgalden kurtarmak için uygun
zamanı beklemenin aracı olarak görüldüğünü söyleyen Araz ASLANLI, BMGK’nin
ve diğer uluslararası kuruluşların Ermenistan’ın Azerbaycan toprakları üzerindeki işgali hemen ve koşulsuz olarak sona erdirmesi gerektiğini ifade eden kararların
uygulanmadığını, Ermenistan’ın, Azerbaycan topraklarını işgali altında tutmaya ve zaman zaman provokasyonlar yapmaya devam ettiğini kaydetti.

HABER : Ataner YÜCE

***

ARAZ ASLANLI
Kafkasya Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Merkezi (Qafqaz Beynəlxalq Münasibətlər və Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, QAFSAM) başkanıdır. Lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi’nde gerçekleştiren Aslanlı yüksek lisans ve doktora çalışmalarını da Ankara Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Azerbaycan Devlet Gümrük Akademisi’nde, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi (UNEC) Türk Dünyası İktisat Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde ve Hazar Üniversitesi’nde dersler vermektedir. Azerbaycan iç ve dış politikası, Karabağ sorunu, Hazar’ın statüsü, eski Sovyet coğrafyasındaki diğer etnik sorunlar, enerji, Türk dış politikası ve Kafkasya’ya ilişkin yayımlanmış çok sayıda kitabı ve makalesi bulunmaktadır.

[TÜHA Haber Ajansı, 10 Kasım 2020]