5 Soru: 14 Mayıs Seçimleri ve Yurt Dışı Seçmenler

1. Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları hangi tarihten bu yana Türkiye’deki seçimlerde oy kullanabiliyor?

Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları 1987’den bu yana Türkiye’deki gümrük kapılarında oy kullanabilmektedir. 2008’de ise “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”[1] ile “Yurt Dışı Seçmen Kütüğü” oluşturulmuş ve 2012’deki kanun ile birlikte yurt dışındaki temsilciliklerde de oy kullanma olanağı hayata geçirilmiştir.[2] Böylelikle yurt dışındaki Türk vatandaşlarının gümrük kapılarında kurulan sandıklara ilaveten yaşadıkları ülkelerdeki Türk temsilciliklerinde de oy kullanmaları mümkün hale gelmiştir. Bu durum yurt dışında yaşayan vatandaşlarımız tarafından oldukça benimsenirken seçimlere katılım oranını da artırmıştır.

Yurt dışında yaşayan ve Yurt Dışı Seçmen Kütüğü’ne kayıtlı Türk vatandaşlarının yaşadıkları ülkede oy kullanabildikleri ilk seçim 2014 cumhurbaşkanı seçimidir.[3] 2014’teki seçimin ardından 7 Haziran ve 1 Kasım 2015 milletvekili seçimleri, 16 Nisan 2017 Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi anayasa referandumu ve son olarak 24 Haziran 2018 cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimleri gerçekleşmiştir. Bu süreçlerde yurt dışı seçmenlerin seçimlere katılım oranı da giderek artmış ve son olarak 24 Haziran 2018 seçimlerinde yüzde 50’ye yükselmiştir.[4]

2. 7 Haziran ve 1 Kasım 2015 milletvekili seçimlerinde yurt dışı seçmenlerin tercihi nasıldı?

7 Haziran 2015 milletvekili seçiminde 2 milyon 866 bin 979 yurt dışında kayıtlı seçmen bulunurken yurt dışında kurulan sandık sonuçlarına göre seçime katılım oranı yüzde 32,50 olmuştur (oy kullanan seçmen sayısı: 931 bin 646). Yurt dışında kullanılan oyların yüzde 50,37’sini AK Parti alırken HDP yüzde 21,43; CHP yüzde 15,93 ve MHP ise yüzde 9,09 oy oranına ulaşmıştır.[5] Gümrük kapılarında kurulan sandık sonuçlarına göre ise –ki burada oy kullanan seçmen sayısı 124 bin 432 olmuştur– AK Parti oyların yüzde 46,41’ini alırken CHP yüzde 26,95; HDP yüzde 11,80 ve MHP de yüzde 10,55 oy oranına ulaşmıştır.[6]

1 Kasım 2015 milletvekili seçiminde ise kayıtlı seçmen sayısı 2 milyon 899 bin 69’a yükselmiştir. Yurt dışında kurulan sandık sonuçlarına göre seçime katılım oranı da artarak yüzde 40,01 olmuştur (oy kullanan seçmen sayısı 1 milyon 159 bin 871). Yurt dışında kullanılan oyların yüzde 56,38’ini AK Parti alırken HDP yüzde 19,17; CHP yüzde 15,44 ve MHP ise yüzde 7,06 oy oranına ulaşmıştır.[7] Gümrük kapılarında kurulan sandık sonuçlarına göre ise –ki burada oy kullanan seçmen sayısı 138 bin 454’e çıkmıştır– AK Parti oyların yüzde 55’ini alırken CHP yüzde 24,61; HDP yüzde 10,07 ve MHP ise yüzde 7,72 oy oranına ulaşmıştır.[8]

3. 16 Nisan 2017 referandumu ile 24 Haziran 2018 cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinde yurt dışı seçmenlerin tercihi nasıldı?

16 Nisan 2017 Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi anayasa referandumunda yurt dışında 2 milyon 957 bin 870 kayıtlı seçmen bulunurken yurt dışında ve gümrük kapılarında toplamda 1 milyon 424 bin 227 yurt dışı seçmen oy kullanmış[9] ve katılım oranı yüzde 48’e yükselmiştir. Yurt dışındaki seçmenlerin yüzde 59,09’u (831 bin 208) referandumda “evet” oyu kullanmıştır.

Yeni sistemin ilk seçimleri olan 24 Haziran 2018 cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinde ise yurt dışında 3 milyon 44 bin 837 kayıtlı seçmen bulunurken yurt dışında kurulan sandık sonuçlarına göre cumhurbaşkanı seçimine katılım oranı yüzde 44,62 olmuştur. Yurt dışında verilen oylar doğrultusunda Recep Tayyip Erdoğan yüzde 60,24’lük bir oy oranına ulaşırken Muharrem İnce ise oyların yüzde 24,53’üne ulaşmıştır.[10] Gümrük kapılarındaki sonuçlara göre ise –ki burada toplam oy kullanan seçmen sayısı 168 bin 31 olmuştur– Recep Tayyip Erdoğan oyların yüzde 52,39’unu alırken Muharrem İnce yüzde 36,05’lik bir oy oranına ulaşmıştır.[11]

24 Haziran 2018 milletvekili seçimi ile ilgili yurt dışında ve gümrük kapılarında kurulan sandık sonuçlarına bakıldığında ise seçime katılım oranı toplamda yüzde 50,09 olmuştur. Buna göre AK Parti yurt dışı seçmenlerin kullandığı toplam oyların yüzde 51,73’ünü alırken CHP yüzde 17,75; HDP yüzde 17,31; MHP yüzde 8,01 ve İYİ Parti ise yüzde 4,05 oy oranına ulaşmıştır.[12]

Görüldüğü üzere son yıllarda geride bırakılan tüm seçimlerde hem yurt dışındaki kayıtlı seçmen sayısında hem de genel anlamda seçimlere katılım oranında bir artış trendi söz konusudur. Önümüzdeki 14 Mayıs cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinde de bilhassa katılım oranının artması muhtemeldir. Bu durum ise yurt dışı seçmenlerin önemini daha da belirgin hale getirirken siyasi partileri yurt dışındaki seçmenlerin beklenti ve taleplerine yönelik daha spesifik vaatlerde bulunmalarına da yönlendirebilmektedir.

4. 14 Mayıs 2023 seçimlerine yönelik yurt dışı seçmenlerle ilgili güncel bilgiler nelerdir?

Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) paylaştığı güncel bilgilere göre 14 Mayıs seçimlerinde sandık kurulacak ülke sayısı 75’e çıkarılmıştır. 27 Nisan-9 Mayıs arasında gerçekleşecek olan yurt dışında oy kullanma süreçleri ilgili ülkelerdeki 156 temsilcilikte hayata geçirilecektir.[13] Ayrıca Türkiye’deki birçok gümrük kapısında –ki bunlara bazı limanlar da dahildir– yurt dışında yaşayan ve Yurt Dışı Seçmen Kütüğü’ne kayıtlı Türk vatandaşlarının 27 Nisan-14 Mayıs arasında oy kullanmaları mümkün olacaktır. 14 Mayıs saat 17.00’de seçimlerin sona ermesinin ardından yurt dışı oylarının sayımı da Türkiye’de gerçekleşecektir.[14] Cumhurbaşkanı seçiminin ikinci tura kalması durumunda ise yurt dışında oy kullanma süreci 20 Mayıs’tan 24 Mayıs’a, Türkiye’deki gümrük kapılarında da 28 Mayıs’a kadar gerçekleşecektir.[15]

5. 14 Mayıs seçimlerinde yurt dışı oylarının önemi nedir?

14 Mayıs cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinde oy kullanma hakkına sahip yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının sayısı YSK tarafından 3 milyon 286 bin 786 olarak açıklanmıştır.[16] Yurt içinde ise 60 milyon 904 bin 499 kişinin oy kullanabileceği bilgisiyle birlikte düşünüldüğünde yurt dışındaki seçmen sayısının tüm seçmenlerin (64 milyon 191 bin 285) yaklaşık yüzde 5,12’sini oluşturduğu görülmektedir. Türk vatandaşlığına sahip yaklaşık 1,5 milyon seçmenin ise Almanya’da yaşadığı tahmin edilmektedir.[17] Yürürlükteki Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi gereği yürütme erkini temsil eden cumhurbaşkanının doğrudan halkoyuyla seçilmesi ve bunun için geçerli oyların salt çoğunluğunun alınması (en az yüzde 50 oran+1 oy) gerekliliği de dikkate alındığında yurt dışı seçmenlerin önemi daha anlaşılır olmaktadır. Ayrıca 24 Haziran 2018 seçimlerinde yurt dışı oyları ile bazı partilerin milletvekili sayısında değişikliklerin olduğu da unutulmamalıdır.[18]

Geçtiğimiz yıllardakine benzer bir şekilde yurt dışında yaşayan Türklerin beklentilerine hitap eden vaatlerin veya yurt dışındaki seçmenlere yönelik spesifik bir seçim beyannamesinin önümüzdeki günlerde siyasi partiler tarafından kamuoyu ile paylaşılması beklenmektedir. Örneğin 24 Haziran 2018 seçimlerinde AK Parti yurt dışındaki seçmenlere yönelik ayrı bir seçim beyannamesi açıklarken[19] CHP ise somut vaatler olmasa da genel seçim beyannamesinde yurt dışındaki seçmenlere de yer vermiştir. Önceki seçimlerde yurt dışındaki seçmenlere yönelik somut vaatler ve seçmeni sandığa gitmeye ikna etme noktasında Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AK Parti öne çıkarken 14 Mayıs seçimleri sürecinde de benzer bir tercihin hayata geçirilmesi muhtemeldir.[20] Önümüzdeki günlerde yurt dışındaki seçmenlere yönelik ayrı bir seçim beyannamesinin açıklanması da beklenmektedir. CHP’nin de geçmişe kıyasla bu seçimlerde yurt dışındaki seçmenlere yönelik aktif bir yaklaşımı tercih etmesi olasıdır.[21]

Yurt dışındaki bilhassa Batılı ülkelerin siyaset, medya ve düşünce kuruluşlarının 14 Mayıs seçimlerine yönelik yoğun bir ilgisinden bahsetmek de mümkündür. Ayrıca Almanya gibi ülkelerdeki Türk seçmenlerin Türkiye’deki seçimlere yönelik siyasi tercihlerini irdeleyen kapsamlı analiz ve araştırmalar da yayımlanmaktadır. Ancak önceki yıllardaki seçimlere benzer bir şekilde Batılı siyasetçilerin açıklamaları başta olmak üzere Batılı medyada yapılan yayınların genel olarak yine objektiflikten uzak bir yaklaşıma sahip olduğu söylenebilir. Millet İttifakı’na yönelik genel anlamda olumlu söylem ve yayın tercihinde bulunulduğu gözlemlenirken Cumhur İttifakı’na yönelik değerlendirmelerde ise genel hatlarıyla Türkiye’deki muhalif çevrelerin söylemlerini benimseme geleneğinde pek bir değişikliğin olmadığı dikkat çekmektedir.

M. Erkut AYVAZ, SETA Berlin Araştırma Direktörü

***

Yazar hakkında

M. Erkut AYVAZ, Erlangen-Nürnberg Üniversitesi (Almanya) Siyaset Bilimi ve Kamu Hukuku bölümlerinden 2011’de mezun oldu. DAAD bursu ile Duke University (ABD) Siyaset Bilimi departmanında 2012-2013 arası eğitim aldı. ABD dönüşü 2014’te Erlangen-Nürnberg Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde master tezini bitirmesini müteakip mezun oldu. Çeşitli ulusal gazetelerde yayımlanmış yazıları bulunan Ayvaz Otto-Friedrich-Universität Bamberg’te (Almanya) doktora çalışmalarını sürdürmektedir.

***

[1] “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, Resmi Gazete, 22 Mart 2008, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/03/20080322M1-3.htm, (Erişim tarihi: 1 Nisan 2023).

[2] “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, Resmî Gazete, 18 Mayıs 2012, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120518-3..htm, (Erişim tarihi: 1 Nisan 2023).

[3] “Yurt Dışında Oy Verme İşlemi Sürüyor”, Anadolu Ajansı, 1 Ağustos 2014.

[4] “Yurt Dışı ve Gümrük Kapıları Sandıkları Seçı̇m Sonucu”, YSK, 24 Haziran 2018, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/24Haziran2018/KesinSecimSonuclari/2018MV-96B.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[5] “Yurt Dışı Sandıkları Seçı̇m Sonucu”, YSK, 7 Haziran 2015, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/7Haziran2015/KesinSecimSonuclari/ResmiGazete/B.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[6] “Gümrük Kapıları Seçı̇m Sonucu”, YSK, 7 Haziran 2015, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/7Haziran2015/KesinSecimSonuclari/ResmiGazete/C.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[7] “Yurt Dışı Sandıkları Seçim Sonucu”, YSK, 1 Kasım 2015, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1Kasim2015/KesinSecimSonuclari/96-B.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[8] “Gümrük Kapıları Seçim Sonucu”, YSK, 1 Kasım 2015, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1Kasim2015/KesinSecimSonuclari/96-C.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[9] “Yurt Dışında Sandıklar Bugün Kapanıyor”, Hürriyet, 19 Haziran 2018.

[10] “Yurt Dışı Sandıkları Seçı̇m Sonucu”, YSK, 24 Haziran 2018, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/24Haziran2018/KesinSecimSonuclari/2018CB-416B.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[11] “Gümrük Kapıları Seçim Sonucu”, YSK, 24 Haziran 2018, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/24Haziran2018/KesinSecimSonuclari/2018CB-416C.pdf, (Erişim tarihi: 6 Nisan 2023).

[12] “Yüksek Seçim Kurulundan Duyuru”, YSK, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/24Haziran2018/KesinSecimSonuclari/2018MV-96B.pdf, (Erişim tarihi: 1 Nisan 2023).

[13] “YSK Başkanı Yener: 15 Ülkede Daha Sandık Kurulacak”, YTB, 16 Mart 2023, https://secim.ytb.gov.tr/Home/NewsDetail/5, (Erişim tarihi: 1 Nisan 2023).

[14] “Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçiminde Yurt Dışında Oy Kullanmak için!”, YSK, Mart 2023, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/Galeri/AfisBrosur/B10-yd_oy_kullanma_2023.pdf, (Erişim tarihi: 1 Nisan 2023).

[15] “Yurt Dışı Seçim Rehberi”, YTB, 20 Mart 2023, https://secim.ytb.gov.tr/Home/GeneralInfo, (Erişim tarihi: 1 Nisan 2023).

[16] İsmet Karakaş, “Yüksek Seçim Kurulu Yurt İçinde 190 bin 736 Sandık Kurulacağını Açıkladı”, Anadolu Ajansı, 24 Mart 2023.

[17] Almanya’daki Türklerin toplam sayısı ise yaklaşık 3 milyon olarak tahmin edilmektedir.

[18] “Yurt Dışı Oylarla Bir İlde Milletvekilliği Değişti”, Anadolu Ajansı, 26 Haziran 2018.

[19] “AK Parti Yurt Dışı Seçim Beyannamesini Açıkladı”, Anadolu Ajansı, 2 Haziran 2018.

[20] Ömer Tuğrul Çam, “AK Parti Seçim için Yurt Dışı Çalışmalarını Belçika’da Başlattı”, Anadolu Ajansı, 18 Mart 2023.

[21] “Kılıçdaroğlu Yurt Dışı Örgütlenme Çalıştayı’nda Konuştu”, Hürriyet, 12 Ağustos 2022.