1. Alman Dışişleri Bakanı Baerbock’un Türkiye ziyaretinin sebebi ve anlamı nedir?

Annalena Baerbock 8 Aralık 2021’de kurulan ve Almanya Sosyal Demokrat Partisi’nin (SPD) yanı sıra Yeşiller ve Hür Demokratlardan (FDP) oluşan Almanya’nın yeni federal hükümetinde dışişleri bakanı görevini yürütmektedir. Yeşiller mensubu olan ve son Federal Meclis seçimlerinde partisinin şansölye adayı olarak öne çıkan Baerbock esasen Haziran 2022’de önce Yunanistan ve ardından da Türkiye’ye ziyaret gerçekleştirmeyi planlamıştır. Ancak koronavirüse (Covid-19) yakalanması nedeniyle bu ziyaret ertelenmiş[1] ve en nihayetinde Baerbock dışişleri bakanı olarak Türkiye’ye yönelik ilk resmi ziyaretini 29 Temmuz 2022’de gerçekleştirmiştir.

2. Ziyaret öncesi yapılan açıklamalarda hangi hususlar öne çıkmıştır?

Dışişleri Bakanı Baerbock, Yunanistan ve Türkiye ziyaretlerinin bugünlerde gerçekleşmesini ziyaret öncesi paylaştığı yazılı açıklamasında “NATO müttefikleri ve Avrupalı ​​ortakları arasındaki birliğin hiç olmadığı kadar önemli hale gelmesiyle” gerekçelendirmiştir. Baerbock ayrıca “Sorunlar gerilimi tırmandırmakla değil görüşmelerle çözülmeli” ifadesini kullanmış ve Türkiye’nin Almanya için vazgeçilmez bir ortak olduğunun altını çizmiştir.[2]

Yunanistan’a gerçekleştirdiği ziyaret esnasında da Türkiye ile ilgili açıklamalarda bulunan Baerbock “NATO ortakları arasındaki ihtilafları diyalog yoluyla çözmeliyiz. İttifak saflarında kavgalar Rusya devlet başkanının tam olarak istediği şey” ifadelerini kullanmış ve “NATO ittifakının birlik ve beraberliğe ihtiyaç duyduğunu” belirtmiştir.[3]

Türkiye ziyareti öncesi Türkiye Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu Başkanı Akif Çağatay Kılıç da açıklamalarda bulunarak Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Alman mevkidaşıyla gerçekleştireceği görüşmede ele alınması planlanan konulara işaret etmiştir. Örneğin başta Finlandiya ve İsveç’in NATO üyelikleri ve Madrid’de imzalanan anlaşmanın geleceği, Rusya ve Ukrayna bağlamında tahıl koridoru ile ilgili yapılan çalışmalar, Türk-Alman ekonomik ilişkilerinin seyri ve Gümrük Birliği’nin yenilenmesi meseleleri olmak üzere çeşitli konuların masaya yatırılacağı belirtilmiştir.[4] Konu çeşitliliği ve Türk-Alman ilişkilerinin yoğunluğu ziyaretin önemine dair de ipuçları vermiştir.

3. Ziyarette ele alınan ve öne çıkan hususlar nelerdir?

29 Temmuz’da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Alman mevkidaşı Annalena Baerbock arasındaki görüşme İstanbul’da gerçekleşirken Baerbock bu görüşmeden bir gün sonra Ankara’da bazı muhalefet partileri ve sivil toplum temsilcileriyle bir araya gelmiştir.[5] Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile gerçekleştirilen görüşmede birçok konu ele alınırken sonrasında düzenlenen basın toplantısında bu hususların bazıları öne çıkmıştır. İkili görüşmede terörle mücadele gündeme taşınırken Türkiye’nin terörle ilgili kaygılarının Almanya’ya iletildiği Çavuşoğlu tarafından vurgulanmıştır. Çavuşoğlu ayrıca Almanya’da Türk ve Müslüman topluma yönelik ırkçı saldırılarda bir artış olduğuna dikkat çekerek alınması gereken tedbirlere ilişkin beklentileri de dile getirmiştir.[6]

Görüşme sonrası gerçekleşen basın toplantısında ayrıca Türk-Alman turizminin yanı sıra Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ve tahıl koridoru gibi meseleler de ele alınmıştır. Toplantıda Türkiye’nin Suriye’ye yönelik olası bir operasyonuna da değinilirken Almanya dışişleri bakanı eleştirel bir söylem benimsemiştir.[7] Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ise “Türkiye’nin Suriye’de askeri bir çatışma içinde olmadığını, terörle mücadele yürüttüğünü” vurgulamış ve “Müttefiklerimizden Türkiye’nin terör kaygılarını anlıyoruz derken sadece sözle değil, Türkiye’nin uluslararası hukuktan kaynaklı haklı mücadelesine de destek vermesini bekleriz” ifadelerini kullanmıştır.[8]

Görüşmede Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri ve Gümrük Birliği anlaşmasının modernizasyonu ve vize serbestisi gibi konular da ele alınırken Baerbock’un Kavala davasına ilişkin basın toplantısındaki söylemleri sonrası Almanya’nın konuya yönelik tutumu Çavuşoğlu tarafından eleştirilmiştir.[9] Bölgesel konuların da ele alındığı görüşmede Türkiye ve Yunanistan arasında Ege ve Doğu Akdeniz’de yaşanan ihtilaflara da değinilmiştir. Bu bağlamda Şansölye Angela Merkel dönemine kıyasla Almanya’nın mevcut aşamada taraflı davrandığı eleştirisi de Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu tarafından vurgulanırken Almanya’nın dengeli bir politika izlemesi gerektiğine işaret edilmiştir.[10] Baerbock’un ise Yunanistan ziyaretinde yaptığı açıklamalarda Atina yanlısı söylemleri dikkat çekerken[11] bu tutumun Ankara’da tepki uyandırdığı Alman basınında yer bulmuştur.[12]

4. Alman kamuoyunda ziyaret nasıl yankılanmıştır?

Almanya’da yeni federal hükümetin lideri Şansölye Olaf Scholz’un (SPD) özellikle Ukrayna krizinin savaşa evrilmesinden sonra benimsediği zaman zaman pasif tutum anketlerde kendisine yönelik desteğin azalmasına neden olmuştur. Koalisyon ortaklarından Yeşiller partisi ise hem geride bırakılan iki eyalet meclisi seçimlerinde başarılı olmuş hem de güncel anketlerde Yeşiller üyesi kabine mensupları en beğenilen siyasetçiler konumuna yükselmiştir.[13] Bu bağlamda Dışişleri Bakanı Baerbock’un da göreve gelmeden önce muhatap olduğu tecrübe eksikliğinin olduğu yönündeki eleştiriler özellikle Ukrayna kriziyle birlikte kamuoyunda azalmış ve dışişleri bakanının şimdiye kadar görevini başarıyla sürdürdüğü görüşüne evrilmiştir.

Türkiye’ye yönelik ziyaret de bu kapsamda değerlendirilirken Baerbock’un net söylemler tercih ettiği ve eleştirilerden kaçınmadığı genel olarak ileri sürülmüştür.[14] Ayrıca görüşme sonrasındaki basın toplantısında (iki dışişleri bakanı da kastedilerek) “karşı karşıya gelindiği” ve “tartışma yaşandığı” tarzında başlıklar Alman basınında tercih edilirken[15] Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Alman bakana yönelik net yanıtlarının içeriği üzerinde ise yüzeysel olarak durulmuştur. Genel olarak Dışişleri Bakanı Baerbock’un Türkiye ziyaretindeki tutumuna Alman kamuoyunda destekleyici yönde yaklaşılırken Alman dış politika tercihlerinin farklılaşmaya başladığı ancak genel olarak ziyaretin hassas bir dengede yürütüldüğü yorumları yapılmıştır. Diğer yandan Federal Meclis Başkanvekili Aydan Özoğuz’un (SPD) “Daha Türkiye’ye gelmeden tek taraflı olarak Yunanistan’dan yana olmak esasen ara buluculuk rolümüzden vazgeçtiğimiz anlamına gelmektedir. Ama bilhassa bu zamanlarda diplomasiyi güçlendirmemiz gerekmektedir” ifadeleriyle sosyal medya hesabından eleştiride bulunması ise dikkat çekmiştir.[16]

5. Türkiye-Almanya ilişkilerini yakın gelecekte neler beklemektedir?

Türk-Alman ilişkilerinde yakın gelecekte genel olarak büyük değişikliklerin yaşanmaması muhtemelken özellikle ekonomik ilişkiler ve turizmin yanı sıra NATO’nun genişleme süreci ve terörle mücadele gibi konular başta olmak üzere iş birliğinin yoğun olarak sürdürülmesi öngörülebilir. Bununla birlikte her iki ülkedeki enerji ihtiyacı sebebiyle geleceğe yönelik olası enerji projelerindeki iş birliği imkanları da gündeme gelebilir. Bu bağlamda Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna’ya yönelik girişimlerinin –örneğin son olarak tahıl koridoru anlaşmasında  gözlendiği üzere– Alman kamuoyu ve siyasi çevrelerinde ilgi ve dikkatle takip edildiği de unutulmamalıdır.[17] Diğer yandan bu son ziyarette gündeme gelen Ankara-Brüksel ilişkileri, Türkiye’nin Yunanistan ile Ege ve Doğu Akdeniz’de yaşadığı ihtilaflar ve olası Suriye operasyonu gibi önemli hususlarda Ankara ve Berlin yönetimleri arasındaki fikir ayrılıkları önümüzdeki süreçte ikili ilişkileri zorlayabilir. Almanya’nın geçmişteki tutumuna kıyasla ihtilaflı hususlarda artık alenen taraflı[18] bir tutumu benimseme ihtimalinin ise başta ikili ilişkiler olmak üzere bölgesel meselelerin çözümüne katkı sunmayacağı aşikardır.

Dipnotlar:

[1] “Almanya Dışişleri Bakanı’nın COVID-19 Testi Pozitif Çıktı”, TRT Haber, 7 Haziran 2022.

[2] Erbil Başay, “Almanya Dışişleri Bakanı Baerbock: Türkiye Vazgeçilmez Bir Ortak”, Anadolu Ajansı, 28 Temmuz 2022.

[3] Tevfik Durul ve Erbil Başay, “Almanya Dışişleri Bakanı Baerbock’dan Türkiye ve Yunanistan’a Diyalog Çağrısı”, Anadolu Ajansı, 29 Temmuz 2022.

[4] Zeynep Rakipoğlu, “TBMM Dışişleri Komisyonu Başkanı Kılıç: Terörle Mücadele Eden NATO Müttefiki Türkiye’ye Ciddi Destek Verilmesi Gerekir”, Anadolu Ajansı, 29 Temmuz 2022.

[5] “Almanya Dışişleri Bakanı Muhalefetle Buluştu”, Hürriyet, 30 Temmuz 2022.

[6] Behlül Çetinkaya vd., “Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu: Terör Örgütlerine Kucak Açılması Müttefiklik Ruhuyla Bağdaşmaz”, Anadolu Ajansı, 29 Temmuz 2022.

[7] “Außenministerin in Istanbul: Baerbock kritisiert türkische Offensive in Syrien”, spiegel.de, 30 Temmuz 2022, https://www.spiegel.de/ausland/baerbock-geplante-tuerkische-offensive-in-syrien-nicht-gerechtfertigt-a-78ac271b-f321-4d5b-9aaf-5e9fe1ce94f0, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[8] Çetinkaya vd., “Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu: Terör Örgütlerine Kucak Açılması Müttefiklik Ruhuyla Bağdaşmaz”.

[9] “Baerbock zu Besuch in Türkiye – Çavuşoğlu übt Kritik an Deutschland”, TRT Deutsch, 30 Temmuz 2022, https://www.trtdeutsch.com/politik-turkei/baerbock-zu-besuch-in-turkiye-cavusoglu-ubt-kritik-an-deutschland-9699919, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[10] “Cavusoglu wirft Baerbock Parteilichkeit vor”, tagesschau.de, 29 Temmuz 2022, https://www.tagesschau.de/ausland/europa/baerbock-griechenland-tuerkei-105.html, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[11] “Annalena Baerbock unterstützt Griechenland im Streit um Inseln”, zeit.de, 29 Temmuz 2022, https://www.zeit.de/politik/deutschland/2022-07/annalena-baerbock-tuerkei-griechenland-solidaritaet, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[12] Marion Sendker, “Türkei und Deutschland: Können wir noch Freunde sein?”, zeit.de, 30 Temmuz 2022, https://www.zeit.de/politik/ausland/2022-07/tuerkei-deutschland-annalena-baerbock-mevluet-cavusoglu, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[13] “ZDF-Politbarometer: Umfrage sieht Grüne und Union gleichauf”, zeit.de, 17 Haziran 2022 https://www.zeit.de/politik/2022-06/gruene-union-umfragewerte-zdf-politbarometer-habeck-baerbock, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[14] “Baerbock scheut keine Kritik gegenüber der Türkei”, Deutsche Welle, 29 Temmuz 2022.

[15] “Baerbock streitet mit Çavuşoğlu – Lob von der türkischen Opposition”, sueddeutsche.de, 30 Temmuz 2022, https://www.sueddeutsche.de/politik/annalena-baerbock-tuerkei-besuch-opposition-1.5630729, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[16] Aydan Özoğuz, Twitter, 29 Temmuz 2022, https://twitter.com/oezoguz/status/1553067592813772800, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[17] “Einigung in Istanbul: Abkommen zu Getreideexporten unterzeichnet”, tagesschau.de, 22 Temmuz 2022, https://www.tagesschau.de/ausland/europa/getreideexporte-abkommen-101.html, (Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022).

[18] “Çavuşoğlu’ndan Almanya’ya Yunanistan Cevabı: AB Ülkesi Diye Sahip Çıkmak Doğru Değil”, TRT Haber, 29 Temmuz 2022.