5 Soru: Alman Vatandaşlık Yasası’nda Planlanan Reform

1. Alman Vatandaşlık Yasası’nda planlanan reformla birlikte ne gibi değişiklikler öngörülmektedir?

23 Ağustos 2023’te Federal Kabinede kabul edilen “Vatandaşlık Hukukunun Modernizasyonu” adlı yasa tasarısının ilerleyen aylarda onaylanmasıyla birlikte Alman vatandaşlığına geçme şartları kolaylaştırılacaktır. Mevcut durumdaki çifte/çoklu vatandaşlık hakkının da daha geniş kesimleri kapsaması mümkün hale gelecektir. Tasarının gelecek aylarda Federal Mecliste onaylandıktan sonra yasalaşarak 2024’te yürürlüğe girmesi hedeflenmektedir.[1]

Alman vatandaşlığı için mevcut yasal koşullar gereği Almanya’da yasal olarak sekiz yıl ikamet etmek gerekirken planlanan reformla birlikte bu sürenin beş yıla inmesi hedeflenmektedir. Almanya’da toplumsal hayata uyum noktasında önemli gayretler gösterilmesi ve eğitimde başarılı olunması gibi bazı istisnai durumlarda ise süreç üç yıla kadar düşürülebilecektir.

Vatandaşlık başvurusunun olumlu sonuçlanması için gerekli şartlar arasında ülkedeki özgürlükçü toplum değerleri ve Alman yasalarının benimsenmesi başta olmak üzere dil şartının yanı sıra başvuran kişinin kendisi ve ailesinin geçimini sağlama şartı da öne çıkmaktadır.[2]

84 milyon nüfusa sahip Almanya’da yaklaşık 12 milyon göçmenin yaşadığı ve bu insanların yaklaşık 5 milyondan fazlasının da son on yıldır ülkede ikamet ettiği belirtilmektedir. Ancak vatandaşlık için gerekli olan sekiz yıl Almanya’da ikamet etme şartını karşılamalarına rağmen Alman vatandaşlığına başvurular oldukça düşük düzeydedir.[3] Bunun başlıca sebepleri arasında vatandaşlık için talep edilen zor şartlar ve çoklu vatandaşlığın kabul edilmemesi gibi hususlar öne çıkmaktadır. Örneğin 2022’de esasen vatandaşlık hakkına sahip olanların yalnızca yüzde 3,1’inin başvurduğu belirtilmektedir.[4] Söz konusu reformla birlikte çoklu vatandaşlıkların daha geniş kesimleri kapsamasının önü açılırken[5] Alman vatandaşlığına sahip kişilerin farklı bir vatandaşlığa geçmeleri durumunda Alman vatandaşlığını kaybetmeleri ise artık mümkün olmayacaktır. Bu hususun Almanya’da yaşayan ve yalnızca Türk vatandaşlığına sahip Türklerin de ilgisini çekmesi muhtemeldir.

Ayrıca ebeveynlerden birinin en az beş yıl Almanya’da yasal olarak ikamet etmesi durumunda dünyaya gelen çocukların da Alman vatandaşlığını almaları mümkün hale gelecektir. Bununla birlikte ebeveynleri sayesinde çoklu vatandaşlık imkanı da geçerli olacaktır. Türkiye-Almanya İşgücü Anlaşması kapsamında 1974’e kadar Batı Almanya’ya ve sözleşmeli işçi olarak 1990’a kadar Doğu Almanya’ya gelen “misafir işçiler” için de istisnai olarak kolaylıklar getirilecektir.[6]

  2. Federal hükümetteki koalisyon partilerinin Vatandaşlık Yasası’ndaki reforma dair yaklaşımı nedir?

Vatandaşlık Yasası’ndaki bir reform hedefine ilk olarak 8 Aralık 2021’de kabul edilen –Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD), Yeşiller ve Hür Demokratlar (FDP) arasındaki– koalisyon anlaşmasında yer verilmiştir.[7] Koalisyon partilerinin genel olarak yasal düzenlemeyi Almanya’ya gelen göçmenlerin uyumunu artırmak ve nitelikli iş gücü eksiği olan Alman ekonomisine katkı sağlamak noktasında değerlendirdiği gözlenmektedir. Tasarının hazırlanmasında öncü rol oynayan Federal İçişleri Bakanı Nancy Faeser (SPD) Almanya’nın küresel rekabet noktasında vasıflı çalışanlara ihtiyaç duyduğunu belirterek reformun bilhassa ekonomi boyutunun altını çizmiştir.[8] Faeser meselenin toplumsal boyutuna da değinerek ülkedeki göçmenlerin artık kimliklerinin bir bölümünden vazgeçmek durumunda kalmayacaklarını ve “gecikmiş bir paradigma değişimini gerçekleştirdiklerini” ifade etmiştir.[9] Faeser ayrıca geçmişte Vatandaşlık Yasası bağlamında sürdürülen ön yargı ve dışlama odağındaki tartışmaların göçmenlerin Alman toplumunun birer parçası olmalarını engellediğine işaret etmiş ve bunun artık değiştiğini belirtmiştir.

Reforma olumlu yaklaşmakla birlikte bazı kısımlarının ise adaletsiz olduğu örneğin Yeşiller Federal Meclis Grup Başkan Vekili Konstantin von Notz tarafından ileri sürülmüştür. Bazı spesifik sebepler ve ailevi sorumluluklardan ötürü geçimini tam anlamıyla sağlayamayan bir kişinin Alman vatandaşlığını alamayacak olması eleştirilmiştir.[10] Bazı istisnaların getirilmesi çağrıları yapılırken tasarının yasalaşma sürecinde bazı değişikliklerin gündeme gelmesi de muhtemeldir. Yeşiller Eş Genel Başkanı Omid Nouripour ise Almanya’nın artık modern bir göç ülkesinin şartlarını karşıladığını ve “Almanya’da yaşayan, çalışan ve vergi ödediği halde oy kullanamayan insanlar için bunlar güzel haberler” değerlendirmesinde bulunmuştur.[11]

Koalisyonun üçüncü ortağı FDP’li Stephan Thomae ise özellikle vatandaşlığa kabul sürelerinin kısalmasını olumlu ve daha çok ekonomi odaklı bir çerçevede değerlendirerek “çalışkanlığın ve kendi iş performansının değerli olduğunun bir işareti” olarak yorumlamıştır. Thomae ayrıca AB üyesi olmayan ülkelerden nitelikli iş gücü için de bir teşvik oluşturduklarını belirtmiştir.[12]

3. Muhalefetin yaklaşımı nedir?

Ana muhalefetteki Hristiyan Birlik Partileri (CDU/CSU) tasarıya genel olarak karşı çıkarken mevcut düzenlemeyi yeterli görmektedir. Örneğin Almanya’ya göç noktasında yanlış teşviklerin oluşturulduğu eleştirileri yöneltilirken Hessen Eyalet Başbakanı Boris Rhein (CDU) yasa tasarısını “yanlış zamanda yanlış bir sinyal” olarak değerlendirmiştir.[13] CSU Federal Meclis Grup Başkanı Alexander Dobrindt ise koalisyonun “son yirmi yıllık toplumsal mutabakatı yıktığını” ileri sürerek göçmen sayısındaki sürekli yeni zirvelere rağmen vatandaşlığa erişim şartlarını kolaylaştıranları “toplumun kutuplaşmasını provoke etmek” ile itham etmiştir.[14]

Aşırı sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisi de reform girişimine karşı çıkarken Almanya’yı “yoksulluk göçü” için daha da popüler hale getirdiğini ileri sürmüştür.[15] Sol Parti çevreleri ise tasarının yetersizliğini eleştirerek geçim noktasında zorluk yaşayanların (örneğin yaşlıların ve engellilerin) vatandaşlık başvurularının kabul edilmemesi ihtimaline işaret etmiştir.

4. Almanya’daki kamuoyunun yaklaşımı nedir?

Reformla birlikte Alman vatandaşlığına geçmeleri durumunda Türk vatandaşlığından çıkmalarına artık gerek kalmayacak olması Almanya’daki Türkler tarafından olumlu karşılanmaktadır. Tasarının yasalaşması sonrasında başvuruların artması beklenmektedir.[16] Almanya’da yaşayan ve sayıları yaklaşık 1,5 milyon olan Türk vatandaşlarının[17] Türkiye ile “duygusal bağ”larının yanı sıra vatandaşlıktan çıkılması durumunda Türkiye’de oluşabilecek emeklilik ve miras gibi sorunları sebebiyle de geçmişte Türk vatandaşlığından çıkarak Alman vatandaşlığını almaya sıcak bakmadıkları yönünde değerlendirmeler öne çıkmaktadır.[18]

Diğer yandan günümüzde Alman vatandaşlığına sahip Türklerin varlığı da söz konusudur. Alman vatandaşlığına sahip bu insanlar uzun yıllardır –örneğin Almanya’daki seçimlerde demokratik haklarının gereği olarak– oy kullanabilmektedir. Halihazırdaki bu olağan durum bir yana reformla birlikte Alman vatandaşlığına geçerek çoklu vatandaşlığa sahip olacak Türklerin ülke seçimlerindeki olası oy tercihleri şimdiden yorumlanmaya başlanmıştır. Bu çerçevede Türkiye’deki oy tercihlerine de spesifik olarak işaret edilirken bu durumun dolaylı olarak sorunsallaştırıldığı söylenebilir.[19]

Ekonomi çevreleri reformun Almanya’ya hem istihdam hem de uyum açılarından olumlu etkilerinin olacağını belirtmektedir.[20] Göç odaklı dernek ve platformlar ise reformun eksikliklerine değinerek bazı insanların vatandaşlığa erişimdeki zorluklarının geçerliliğini sürdüreceğine işaret etmektedir.[21]

Ayrımcılıkla Mücadele Sorumlusu Ferda Ataman da reformla birlikte çoklu vatandaşlığın mümkün hale getirilmesini olumlu karşılamakla birlikte bazı eksikliklere de değinmiştir. Ataman tasarıdaki eksikliklere dair iyileştirmelerin gerekliliğini vurgulayarak yasada istisnai durumların net bir şekilde yer alması gerektiğini ifade etmiştir. Örneğin geçim yardımı alan engelliler ve yaşlıların durumunun dikkate alınmasının gerekliliği belirtilirken tasarıda yapılması gereken değişiklikler vurgulanmıştır.[22]

5. Vatandaşlık Yasası reformu öncesinde geçtiğimiz aylarda kabul edilen Nitelikli İş Gücü Göçü Yasası’nın içeriği nedir?

Geçtiğimiz aylarda kabul edilen “Nitelikli İş Gücü Göçü Yasası” (Fachkräfteeinwanderungsgesetz) Almanya’nın küresel olarak rekabet edebilen ve modern bir göç ülkesi olma yolunda attığı ilk adım olarak değerlendirilebilir. Bu adım Vatandaşlık Yasası’ndaki reformla birlikte ele alınabilir. Bu bağlamda bu önemli adım öncelikle ülkeye istihdam hedefiyle göç edeceklere yönelik bir reform mahiyetindedir. Nitelikli iş gücü eksikliğini AB dışından gelecek nitelikli yabancı iş gücü ile kapatmayı hedefleyen federal hükümet, ülkeyi daha cazip hale getirmek amacıyla ilgili yasayı hayata geçirmiştir.[23] Yasa ile Almanya’nın iş gücü açığının kapatılması hedeflenirken bunun için birtakım kolaylık ve teşviklerin sunulduğuna işaret edilmektedir.[24]

Almanya’da her yıl 400 bin kişinin Alman vatandaşlığını alması ve iş gücü sayısının da aynı kalması istendiği takdirde “her yıl 1,5 milyon göçmene ihtiyaç duyulduğu” ileri sürülmektedir.[25] Sonuç olarak federal hükümetin birbirini uzun vadede tamamlaması hedeflenen nitelikli iş gücü göçü ve vatandaşlık noktasındaki iki reform girişiminin, Almanya’nın öncelikli olarak ekonomi ve istihdam projeksiyonunun bir yansıması olduğu söylenebilir.

[1] “Modernes Staatsangehörigkeitsrecht auf den Weg gebracht”, Federal İçişleri Bakanlığı, 23 Ağustos 2023, https://www.bmi.bund.de/SharedDocs/kurzmeldungen/DE/2023/08/staatsangehoerigkeitsrecht_kabinett.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[2] Erbil Başay, “Alman Hükümeti, Çifte Vatandaşlık İmkanını Herkese Tanıyacak Yasa Tasarısını Onayladı”, Anadolu Ajansı, 23 Ağustos 2023.

[3] “Almanya’da Yeni Vatandaşlık Yasası ile Neler Değişecek, Türk Göçmenler için Dönüm Noktası mı?”, BBC Türkçe, 25 Ağustos 2023.

[4] “Staatsangehörigkeitsrecht: Kabinett beschließt niedrigere Hürden für Einbürgerung”, zeit.de, 23 Ağustos 2023, https://www.zeit.de/politik/deutschland/2023-08/einbuergerung-kabinett-reform, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[5] “Modernes Staatsangehörigkeitsrecht auf den Weg gebracht”.

[6] Claudia Kornmeier, “Staatsangehörigkeitsrecht im Kabinett: Schnellere Einbürgerungen – wo die Haken sind”, tagesschau.de, 23 Ağustos 2023, https://www.tagesschau.de/inland/innenpolitik/staatsangehoerigkeitsrecht-100.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[7] “Koalitionsvertrag zwischen SPD, Bündnis 90/Die Grünen und FDP”, Federal Hükümet, 8 Aralık 2021, s. 17-18, www.bundesregierung.de/resource/blob/974430/1990812/1f422c60505b6a88f8f3b3b5b8720bd4/2021-12-10-koav2021-data.pdf, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[8] “Almanya, Çifte Vatandaşlık İmkanını Herkese Tanıyacak Yasa Tasarısını Onayladı”, NTV, 23 Ağustos 2023.

[9] Başay, “Alman Hükümeti, Çifte Vatandaşlık İmkanını Herkese Tanıyacak Yasa Tasarısını Onayladı”.

[10] “Staatsangehörigkeitsrecht: Kabinett beschließt schnellere Einbürgerungen”, tagesschau.de, 24 Ağustos 2023, https://www.tagesschau.de/inland/innenpolitik/staatsangehoerigkeitsrecht-102.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[11] “Alexander Dobrindt kritisiert Express-Einbürgerung”, faz.net, 23 Ağustos 2023, https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/alexander-dobrindt-kritisiert-express-einbuergerung-19122379.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[12] Dietmar Neuerer, “Ampelkoalition einigt sich auf ‘Turbo-Einbürgerung’ von Ausländern”, handelsblatt.com, 23 Ağustos 2023, https://www.handelsblatt.com/politik/deutschland/staatsbuergerschaft-koalition-verstaendigt-sich-auf-turbo-einbuergerung/29346624.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[13] “Vorstoß für frühere Einbürgerungen Kabinett billigt Entwurf für neues Staatsangehörigkeitsrecht”, spiegel.de, 23 Ağustos 2023, https://www.spiegel.de/politik/deutschland/kabinett-billigt-entwurf-fuer-neues-staatsangehoerigkeitsrecht-a-fe4875cb-e808-4ed8-821b-a59734c9ee2f, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[14] “Staatsangehörigkeitsrecht: Kabinett beschließt niedrigere Hürden für Einbürgerung”.

[15] “Alice Weidel: Ampel vervollständigt Werkzeugkasten zur dauerhaften Aushöhlung des Sozialsystems”, AfD.de, 23 Ağustos 2023, https://www.afd.de/alice-weidel-ampel-vervollstaendigt-werkzeugkasten-zur-dauerhaften-aushoehlung-des-sozialsystems, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[16] “Reform bei Einbürgerungen: Türkische Gemeinde rechnet mit großem Interesse”, tagesschau.de, 24 Ağustos 2023, https://www.tagesschau.de/inland/tuerkische-gemeinde-eingliederungen-100.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[17] Almanya’da yaşayan ve Alman vatandaşlığına sahip Türkler bu sayıya dahil değildir. Almanya’daki Türklerin toplam sayısının yaklaşık 3 milyon civarında olduğu belirtilmektedir.

[18] Ingo Neumayer, “‘Doppelpass’ für alle: ‘Großer Schritt’ oder ‘falscher Weg’?”, WDR.de, 23 Ağustos 2023, https://www1.wdr.de/nachrichten/staatsangehoerigkeit-pass-integration-100.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[19] Berthold Kohler, “Doppelpass: Wen werden die Deutschtürken wählen?”, faz.net, 23 Ağustos 2023, https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/doppelpass-wen-werden-die-deutschtuerken-waehlen-19123257.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[20] “Union kritisiert geplante Änderung des Einwanderungsrechts”, BR.de, 24 Ağustos 2023, https://www.br.de/nachrichten/meldung/union-kritisiert-geplante-aenderung-des-einwanderungsrechts,3005cd83e, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[21] “Neues Staatsangehörigkeitsrecht soll Einbürgerungen erleichtern”, stern.de, 23 Ağustos 2023, https://www.stern.de/news/neues-staatsangehoerigkeitsrecht-soll-einbuergerungen-erleichtern-33760622.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[22] “Stellungnahme der Unabhängigen Bundesbeauftragten für Antidiskriminierung”, Antidiskriminierungsstelle des Bundes, 23 Ağustos 2023, www.antidiskriminierungsstelle.de/SharedDocs/downloads/DE/Sonstiges/20230823_stellungnahme_ubad_stag.html?nn=305458, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

[23] “Almanya Nitelikli İşgücü Göçü Yasası’nı Kabul Etti”, Hürriyet, 23 Haziran 2023.

[24] “Almanya: İş Gücü Göçünü Kolaylaştıran Yasa Meclis’ten Geçti”, DW Türkçe, 23 Haziran 2023.

[25] “Alman Uzman: Yılda 1,5 Milyon Göçmene İhtiyaç Var”, DW Türkçe, 3 Temmuz 2023.