21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Bilimsel Danışmanı Füsun Sarp NEBİL, ‘Teknoloji, Korona Sonrası Hayata Ne Getirecek?‘ başlıklı bir makale kaleme aldı.
UHA / İnternational News Agency
Bilişim – Telekom Sektörünün Yükü Artıyor..
Bütün bu konuştuklarımızın arka planı ise bu hizmeti verenlerin yükünün artmasıdır. Bunlar şirketlerdeki bilişim departmanları, telekom işleticileri, yazılım firmaları, güvenlik firmaları, bilişim hukukçuları gibi çok sayıda bilişim sektörü içinde kalan alanlardır.
Korona öncesi “Ekonomi” ve “Rekabet” nedeniyle, bilişim departmanlarında buluta ve dış kaynak kullanımına yöneliş artarak devam edecek diyorduk. Bulut servisleri ya da yazılımlarda SaaS, PaaS ya da IaaS modellerin yaygınlaşmasını göreceğiz diye düşünüyorduk. Ancak Korona bize aynı zamanda iç IT kaynaklarının önemli olduğunu öğretti.
Bilişim departmanlarının yükünü daha fazla arttıran şey; uzaktan çalışmada dışarıdaki elemanların getireceği güvenlik riski ya da e-ticaret gibi şirketlerde artan hacmin yükü. Aynı şekilde bilişim hukukuna da daha çok iş düşüyor olacak.
Artık yapay zekasız düşünülemeyecek olan yazılımda, Python, Java, JavaScript ağırlıklı görülüyor.“Büyük veri” depolanması açısından bir bilişim işi olduğu halde, şimdiye kadar pazarlama kavramı olarak incelendi. Buna karşın büyük verinin toplandığını ama pek kullanılmadığını gördük. Henüz yolunda başında olan yapay zeka, makina öğrenmesi, derin düşünme, robot ve otonom araçlar, 2020 ve sonrasında güçlerini büyük veriden alacak. “Analitik”in yükseldiği ve kullanımının arttığını göreceğiz.
Bireysel ve kurumsal güvenlik önemini her yıl arttırıyor. İşletmeler açısından APT denilen ileri saldırı tehditleri sürüyor. Ama 2-3 yıldır “fidye saldırıları” önde. 2019’da ABD’de belediyelerin, hastanelerin, Türkiye’de ise KOBİ’lerin fidye saldırısına uğradığını gördük. Üstelik evrimleşti, sadece asıl veriler değil, şimdi yedekler de hedefleniyor.
Ülke ve kritik altyapılar için siber güvenlik ve siber ordular ihmal edilmemesi gereken konular.
Çin’in uydu temelli Kuantum kriptolojisi dinlemeyi engelleyecek önemli bir adım [20]. Http3 teknolojisi de web güvenliği açısından önemli gelişmeler olacak.
İleri Teknoloji
2019’de sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik, yapay zeka, makine öğrenmesi, chatbot’lar, edge hesaplama, blockchain, kuantum bilgisayar, 5G gibi teknolojileri konuştuk.
Bilişim sektörünü yarım asır yöneten Intel artık geride kaldı. Masaüstünde AMD, mobilde ARM teknolojileri, savunma sanayiinde Risc V var. İşlemciler de artık açık kaynak.
Önce yazılımlar sonra işletim sistemi ve veri tabanları açık kaynağa dönüyor. Container teknolojileri de bilişimi değiştiriyor.
Firmalar 5G adıyla bir takım ürünler satsa da, 5G’nin asıl bileşenleri olan gecikme süresi (latency) ve çoklu kullanım hedefleri henüz yakalanamadı. 2020 ve ötesi bu teknolojilerin olgunlaşma yılları olacak.
4 ekim 1957’de uzaya fırlatılan Rus Sputnik-1’den sonra Amerikalıların 1969’daki Aya İnişine kadar çok heyecanlı bir uzay çalışmaları dönemi vardı. Ama bunun hem rekabetin azalması, hem patlayan Challenger gibi olaylarla gitgide yavaşladığını gördük. ABD 2010’da son uzaya fırlatmasını yapmıştı. Ama şimdilerde olaya Çin’in dahil olmasıyla yeni bir yarış başlamış gözüküyor. Çin adeta maharetini göstermek üzere, ayın karanlık yüzüne indi. Mars çalışmaları yapıyor. Yanısıra GPS yerine geçen kendi BeiDau navigasyon uydularını planladı [21].
Buna karşılık Nasa ve Elon Musk’ın enteresan çalışmalarını görüyoruz[22]. 2020 ve sonrasında, internet erişiminin uydulardan yapılacağı ve IoT bazlı askeri ya da sivil projelerin hayata geçirileceğini göreceğiz.
Belki Korona da buna katkıda bulunuyor. Çünkü uzmanlar habire, erimekte olan buzulların içinden bazı hiç bilinmedik virüslerin çıkacağına dair yorumlar yapıyorlar. Anlaşılan Korona önümüzdeki yıllarda göreceğimiz tek salgın olmayacak.
Bitcoin – Kripto Paralar – BlockChain
2019’da önceki yıllara nazaran fazla konuşmadığımız “Bitcoin” önemini kaybetti sanmayın. Kurulu finans düzenine karşı kripto paralar “low profile” hayatını sürdürüyor. ABD bu konuda o kadar hassas ki, Kuzey Kore’de bir konferansta Ethereum teknolojisini anlatan yazılımcıyı tutukladı, 20 yılla suçluyor[23].
BlockChain ise henüz bir kaç fırın ekmek yemek zorunda olsa da, yoluna devam ediyor ve Maersk Line’da konteyner takibi gibi bir kaç konuda uygulamaları görüyoruz. Türkiye’de de 1 Gr Altın’dan ismini alan BiGA projesi ile TakasBank, 5 banka arasında bir nevi Altın EFT’si gerçekleştirmeye başlıyor [24].
Korona’da Kazanan Teknoloji Sektörleri
Korona’da kazanan teknoloji sektörlerini, “Oyun”, “Canlı Akış Medya”, “e-Ticaret ve Kurye Servisleri”, “Uzaktan Eğitim” olarak sıralayabiliriz.
Oyun sektörü zaten teknoloji içinde en çok para kazanan 2 alandan birisidir (diğeri seks). Bu dönemde evde kalan çocuklar ve hatta büyükler, oyun oynamayı hızlandırdılar. Oyun kullanımının ve oyun bilgisayarları satışının % 75-100 aralığında arttığı kaydediliyor [25].
Streaming medya (VOD) çok uzun yıllardır biliniyordu. Teknolojinin gelişmesi ve kullanımın artması, 2019’da yeni platformların mesela Disney+’in hayata başlamasına neden oldu. Bu çeyrekte Netflix beklenen abone sayısı % 100 katladığını raporladı [26].
e-Ticaret açılımını sürdürüyordu. Ancak özellikle market alışverişleri patladı. Bu sene fiziksel alışverişe nazaran daha büyük bir büyüme görüyor olacağız [27][28] .
Uzaktan eğitim konusu, hem normal eğitimini sürdüren çocuk ve gençler, hem de yeni bir şey öğrenmek isteyen (mesela fotoğrafçılık ya da yeni bir dil) insanlar için mevcuttu. Ancak korona bunun daha faydalı olduğunu da gösterdi. World Economic Forum araştırması, okuldaki öğrencilerin video ile öğrenmesinde daha çok bilgiyi öğrenebildiğini gösteriyor[2].
Türkiye’de Durum
Türkiye’de maalesef bilişim ve telekom sektörüne özen ve farkındalık, siyasette ve özellikle hükümette zayıf. Örneğin korona döneminde teknolojinin ve özellikle yazılımın önemi arttı diyoruz ama bilişim ve yazılım firmaları İstikrar Koruma Kalkanına alınmadılar ve KDV ile diğer vergi ötelemelerine de dahil edilmediler. Bu nedenle 44 bilişim sivil toplum kuruluşu bir de yazı yayınladılar[29] .
Geçtiğimiz yıllarda çok şikayet ettiğimiz “fiber optik” kablolar konusunda hafif bir gelişme olmakla birlikte bu sadece “transmisyon” alanında oldu. Yani uçlar hala eksik. Bu nedenle 3-4 milyon km yerine toplamda da hala 380 bin km’deyiz [30].
Bunun yansımasını korona sırasında eve kapanmada da gördük. Türkiye’de internet trafiği sadece % 16 arttı. Oysa Avrupa’da bu rakam toplamda % 40 ama İtalya gibi bazı ülkelerde % 75 oldu. Bizde ise uzaktan eğitim alan öğrencilerin büyük bir kısmı hem bilgisayarları olmadığı, hem de internet hattına sahip olamadıkları için kullanamadılar. Yani internet hatlarına yansıyan bir kullanımları olamadı.
Oysa, ABD’de FCC sektörden her yıl topladığı “Evrensel Hizmet Fonu”nu bir yandan zorda kalan operatörler, bir yandan hizmet götürülemeyen insan ve bölgeler için kullanırken, 3cü seçenek olarak da internet alamayacak öğrencilere bedava internet sağlıyor. 2007’den bu yanan toplanan nominal yaklaşık 10,5 milyar TL’nin büyük bir kısmı kullanılmadı [31] . Keşke bir kısmı da olsa öğrenciler için kullanılsaydı.
Aynı şekilde uzaktan çalışan insanlar da bulundukları bölgelerde fiber olmadığı için zorlandılar ya da hiç kullanamadılar. Bunun için de, BTK’nın her yıl telekom sektöründen aldığı ve kendi dışındaki 9 üst kurulun toplam bütçesinin 2,5 katına ulaşan bütçesini düşürmesi ve telekom firmalarına yatırım yapmaları için bırakması uygun olurdu. Ama olamadı.
Bu nedenle de kullanım ancak % 16 arttı.
Bu dönemde Peak Games isimli oyun firmamızın 1,8 milyar $ gibi bir fiyatla satılmış olması heyecan yaratmakla birlikte, bu alanda da devletin desteğinin zayıf olduğunu, yatırımcı ortamının olgunlaşmadığını ve bu firmanın büyümesinin Avrupalı bir yatırım firması sayesinde olduğunu da kaydedelim.
[20] Çin Kunatum Uydusu Uzaydan Kırılmaz Şifre Gönderdi
[21] Coğrafi Konumlama Savaşlarına Bir Bakış
[22] İnternet Battaniyesi Projesi Starlink için Dün gece Uzaya 60 Uydu Yerleştirildi
[23] Bir Araştırmacı, Kuzey Kore’ye Ethereum’u Öğrettiği İddiasıyla Tutuklandı
[25] Herkes Eve Kapandı, Dijital Oyun Satışları Patladı
[26] Netflix Abone Sayısı 15,8 milyon Artarak 182 milyona Ulaştı
[27] Inveon ve Similarweb, e-Ticaret Raporu Hazırladı
[28] KoronaVirüs Döneminde Online Market Alışverişi 7 Kat Arttı
[29] Bilişim Sivil Toplum Kurulkuşları İstikrar Kalkanı Fonuna Dahil Edilmelerini İstiyor
[30] Telefonlar Neden Kesiliyor, Hep Kesilecek mi?
[31] Haberleşme Ayakta Tutulmalı ve Evrensel Hizmet Fonu Şimdi Kullanılmalıdır
