Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, “Kıbrıs Türktür Cemiyeti Esas Nizamnamesi yedi bölüm ve 64 maddeden oluşmuştur”

ANKARA – TÜHA HABER / Türk Tarihi ve kültürü üzerine bugüne kadar birçok önemli araştırmaları bulunan, Türk Tarih Kurumu Haberleşme Üyesi Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, dünkü yazısında Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin (KTC); kuruluşu, faaliyetleri ve kapatılma sürecinin Kıbrıs’taki gelişmelerin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Kıbrıs politikası ile doğrudan bağlantılı olduğuna dikkat çekmişti.

Uluslararası Haber Ajansı (UHA)‘dan Ataner YÜCE’ye konuyla ilgili açıklamalarda bulunan Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, bugün de Kıbrıs Türktür Komitesi’nin, kuruluşunun üzerinden henüz iki ay geçmeden dönemin Başbakanı Adnan MENDERES’in de tavsiyesiyle dernek çatısı altında faaliyetlerine devam etme kararı almış ve 2 Ekim 1954 tarihinde yapılan toplantıda Komite’nin isminin Kıbrıs Türktür Cemiyeti olarak değiştirildiğinin altını çizdi.

Doç. Dr. BALYEMEZ, “Aynı toplantıda kabul edilen Kıbrıs Türktür Cemiyeti Esas Nizamnamesi yedi bölüm ve 64 maddeden oluşmuştur. Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin kuruluş amaçları Nizamnamenin üçüncü maddesinde; “Kıbrıs’ın Türk olduğunu dünya umumi efkarına tanıtmak, Türklerin hak ve hukuklarını Kıbrıs etrafında her yandan savunmak ve Türk umumi efkarını bu mevzuda teçhiz etmektir.” dedi.

Nizamnamenin 6. maddesinde Cemiyetin kurucuları; Avukat Orhan BİRGİT (Yeni Sabah gazetesi muhabiri ve Cumhuriyet Halk Partisi Gençlik Kolları üyesi), Ahmet Emin YALMAN (Vatan gazetesi başyazarı Kıbrıs doğumlu), Ziya SOMER (Milli Tesanüt Birliği), Avukat Nevzat KARAGİL (Kıbrıs Türk Kültür Derneği), Kamil ÖNAL (gazeteci), üniversite öğrencileri; İsmail Hakkı ZARAKOLU, Ali İhsan ÇELİKKAN (TMTF eski Genel Başkanı), Hüsamettin CAZÖZTÜRK, Mesut ÜLKÜ, Gürcan KETEN (TMTF İdare Heyeti Üyesi), Kemal DEMİREl (gazeteci) ile Hikmet BİL (Hürriyet gazetesi muhabiri) olarak ifade edilmiştir. Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin 6 Ekim 1954 tarihindeki ilk toplantısında Geçici İdare Kurulu belirlenmiş ve Başkanlığa Hikmet BİL, Genel Sekreterliğe Gürcan KETEN, Muhasip Veznedarlığa Hüsamettin CANÖZTÜRK, üyeliğe ise Kemal DEMİRER, Ahmet Emin YALMAN, Kâmil ÖNAL ve Ali İhsan ÇELİKKAN seçildi.

Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin, kuruluşunu ilan ettiği toplantıdan hemen sonra İngiltere’de yaşayan Kıbrıs Türklerinin kurduğu Londra Kıbrıs Türk Birliği tarafından 24 Ekim 1954 tarihinde düzenlenen Kıbrıs mitingine davet edildiğine vurgu yapan Doç. Dr. BALYEMEZ, Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin Kıbrıs Türklerinin Türkiye’ye yaptıkları ziyaretlerde de resmi karşılama ekipleri arasında yer almış, bir bakıma Kıbrıs Türklerinin Türkiye’deki temsilcisi gibi davranmaya başlamış ve Kıbrıs Müftüsü Dânâ Efendi’nin 27 Kasım 1954 tarihindeki Türkiye ziyareti bu tespite örnek olarak verilebileceğini belirtti.

Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, “BM Genel Kurulu, Kıbrıs’ın geleceğinin belirlenmesine dair Yunan Hükümeti’nin yaptığı başvuruyu 14-16 Aralık 1954 tarihinde görüşmüş ve talebi “şimdilik” kaydıyla gündemine almamıştır. Bu karar Yunanistan ve Kıbrıs’ta şiddete varan gösterilerle protesto edilmiştir. Yunanistan’da ABD Büyükelçiliğine saldırı girişiminde bulunulmuş, Kıbrıs’ta ise 18-19 Aralık 1954 tarihlerinde İkinci Rum İsyanı çıkartılmıştır. Türkiye’de ise bu karar olumlu karşılanmış ve Yunanistan ile kurulan ilişkilerin bozulmayacak olması DP Hükümetini rahatlatmıştır” dedi.

Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin, 1955 yılı başlarından itibaren il ve ilçe teşkilatlarını kurarak etki alanını genişletme çabası içinde olduğunu, şubelerinin sayısını kısa sürede 53’e çıkardığını anlatan Doç. Dr. BALYEMEZ, Kıbrıs’taki gelişmelerin Türkiye’de yakından takip edilmeye başlandığı bu dönemde Rumların 1 Nisan 1955 tarihinde adada terör eylemlerini başlattıklarını dile getirdi.

Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, “Rumların yaptıkları saldırılar önce İngiliz Sömürge Yönetimi binalarına ve kolluk kuvvetlerine karşı olmuş, ancak kısa bir süre sonra Kıbrıs Türklerini de hedef almaya başlamıştır. Kıbrıs Türktür Cemiyeti bu gelişme karşısında şube temsilcileri ile görüşmeler yaptıktan sonra Ahmet Emin YALMAN’ı adada yaşanan gelişmeleri Hükümet ile görüşmek amacıyla görevlendirmiştir. Buna ilave olarak Kıbrıs’ın tarihi, coğrafi, iktisadi, siyasi, kültürel olarak Türk olduğunu, İngiltere’nin adadaki varlığını sonlandırması halinde Türkiye’nin hak sahibi olması gerektiğini belirten bir beyanname yayımlamış ve şubelerine gönderdiği talimatta “Kıbrıs Türktür” levhalarının görünür yerlere asılması talimatını vermiştir. Cemiyet, bu girişimlerine ek olarak kamuoyunun dikkatini çekebilmek amacıyla Kıbrıs’ın tarihini konu alan bir film çekilmesi için de görüşmelerde bulunmuştur” şeklinde konuştu.

“Kıbrıs’ta yaşanan gelişmeler 1955 yılı haziran ayından itibaren yeni bir safhaya girmiştir. Bu dönemde bir taraftan adada Türk ve Rumlar arasında toplumlararası çatışmalar başlamış diğer taraftan ise Türkiye ve Yunanistan, Kıbrıs’ın da içinde bulunduğu Doğu Akdeniz’deki gelişmeleri görüşmek üzere Londra Konferansı’na davet edilmiştir” diyen Doç. Dr. BALYEMEZ, “Türkiye kamuoyu ise Kıbrıs Türklerine yönelik saldırılardan dolayı tepkisiz kalmamış ve çok sayıda kişi Kıbrıs Türklerini savunmak amacıyla adaya gitmek için Kıbrıs Türktür Cemiyetine başvuruda bulunmuştur. Kıbrıs Türktür Cemiyeti bu süreçte dinamik bir politika benimsemiş ve Kıbrıs Türklerinin mağduriyetlerini hem ulusal hem de uluslararası platformlarda anlatmak amacıyla Başkan Hikmet BİL ile Genel Sekreter Kâmil ÖNAL’ı, Kıbrıs ve İngiltere’de temaslarda bulunmak için görevlendirmiş” olduğunu söyledi.

“Kıbrıs Türktür Cemiyeti temsilcileri, 21 Temmuz 1955 tarihinde Kıbrıs’a gitmiş ve temaslarda bulunmuştur” diyen Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, “Kıbrıs Türk toplumu tarafından da coşkuyla karşılanan heyet, Kıbrıs Türk Milli Partisi Genel Başkanı Dr. Fazıl KÜÇÜK ile yaptığı görüşmede partinin isminin Kıbrıs Türktür Partisi olarak değiştirilmesini önermiştir. Kıbrıs Türk Milli Partisi 14 Ağustos 1955 tarihinde yaptığı Genel Kongre’de ismini Kıbrıs Türktür Partisi olarak değiştirmiştir. Aynı tarihlerde Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin 84’üncü şubesi Kıbrıs’ta açılmıştır. Kıbrıs Türktür Cemiyeti temsilcileri daha sonra Londra’ya gitmişler ve orada yaptıkları temaslar sonrasında Londra Kıbrıs Türk Birliğinin isminin de Londra Kıbrıs Türktür Cemiyeti olarak değiştirilmesinde etkili olmuşlardır” dedi.

Demokrat Parti Hükümeti ile sivil toplum örgütlerinin Kıbrıs’taki gelişmeler karşısında tepki ve girişimlerini artırdıkları 1955 yılı ağustos ayında Rumların Kıbrıs Türklerine karşı katliam yapacakları haberinin kamuoyundaki hareketliliğini daha da artırdığını anlatan Türk Tarih Kurumu Haberleşme Üyesi Doç. Dr. BALYEMEZ, şöyle devam etti:

“Kıbrıs Türktür Partisi Genel Başkanı Dr. Fazıl KÜÇÜK tarafından Cemiyet Başkanı Hikmet BİL’e gönderilen mektupta yardım talebinde bulunulmuştur. Kıbrıs Türktür Cemiyeti tarafından şubelere gönderilen yazıda; Dr. KÜÇÜK’ün isteğinden bahsedilmiş ve şubelerin belirleyeceği yöntemle Kıbrıs Türklerine yapılacak saldırıların misliyle karşılığının verileceğinin duyurulması istenmiştir. Cemiyet’in yayımladığı tamim üzerine şubelerin bulunduğu il ve ilçelerde geniş katılımlı gösteriler yapılmıştır. Adadaki gelişmelere karşı tepkilerin arttığı o dönemde Başbakan Adnan MENDERES 24 Ağustos 1955 tarihinde yaptığı açıklamada Türkiye’nin Kıbrıs politikasının daha aktif olacağını belirten ifadeler kullanmış ve Kıbrıs Türklerine tam destek sözü vermiştir. Kıbrıs Türk Kurumları Başkanı Faiz KAYMAK 26 Ağustos 1955 tarihinde Başbakan Adnan MENDERES’i ziyaret etmiş ve yapılan açıklamadan duyduğu memnuniyeti kendisine iletmiştir”.

Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, Türkiye’de Kıbrıs duyarlılığının en üst seviyeye çıktığı bu dönemde Londra Konferansı’nın da başladığını hatırlatarak,  “Konferans devam ederken Londra Kıbrıs Türktür Cemiyeti, 4 Eylül 1955 tarihinde yapmayı planladığı Kıbrıs mitinginde kullanılmak üzere bayrak ve pankart isteğinde bulunmuştur. Kıbrıs Türktür Cemiyeti, bu talep üzerine bin adet pankart, 2 bin adet rozet ile çok sayıda Türk Bayrağını İngiltere’ye göndermiştir. Aynı tarihlerde Yunanistan’da basılan ve Türkler aleyhine yazılar yayımlayan Rumca gazeteler, Kıbrıs Türktür Cemiyeti üyeleri tarafından Taksim meydanında yakılmıştır” dedi.

Gerek Demokrat Parti gerek Kıbrıs Türktür Cemiyeti’ndeki tepkilerin eyleme dönüşmeye başladığı bu dönemde yaşanan 6/7 Eylül olaylarının sonraki sürecini doğrudan etkilediğine dikkat çeken Doç. Dr. BALYEMEZ, “Mustafa Kemal ATATÜRK’ün Selanik’teki evine bomba atıldığı haberinin 5 Eylül 1955 tarihinde İstanbul Ekspres gazetesinde yayımlanması üzerine gerginlik artmış ve aynı günün akşamı İstanbul başta olmak üzere Ankara ve İzmir’de gayrimüslim Türk vatandaşlarına ait 4.214 işyeri, 1.004 ev, 73 kilise, 1 sinagog, 2 manastır, 26 okul ile aralarında fabrika, otel vb. yerlerin olduğu toplam 5.622 tesis saldırıya uğramıştır. Kıbrıs Türktür Cemiyeti, tarihe 6/7 Eylül olayları olarak geçen saldırılardan sorumlu tutulmuş ve İstanbul Valiliğinin isteği ile Eminönü Birinci Sulh Ceza Hakimliği’nin 7 Eylül 1955 tarih ve 955/144 sayılı kararı gereğince merkez teşkilatı da dahil olmak üzere Cemiyetin tüm şubeleri kapatılmış, Genel İdare Merkezi ile şube yönetimlerinde görev alan 87 kişi tutuklanmıştır. Eminönü Birinci Sulh Mahkemesinin soruşturmasında Cemiyet’in Genel İdare Kurulunda görev alan Kâmil ÖNAL’ın Milli Amele Hizmetleri teşkilatına üye olduğu tespit edilmiştir. Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin tutuklu üyeleri 1955 yılı aralık ayında serbest bırakılmışlarsa da Cemiyetin etkinliği sona ermiştir” şeklinde konuştu.

Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin, Demokrat Partinin Kıbrıs politikasının yeni bir sürece evrildiği 1954 yılında kurulduğunu kaydeden Türk Tarih Kurumu Haberleşme Üyesi Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ,  dönemin Başbakanı Adnan MENDERES’in de desteğiyle kısa sürede büyümüş, yurt içinde ve dışında çok sayıda şube açarak etkinlik alanını genişletmiş ve bir bakıma Hükümetin Kıbrıs politikasını destekleyen bir aktör olmuştur” dedi.

Doç. Dr. Mehmet BALYEMEZ, ancak hızlı gelişen bu sürecin 6/7 Eylül 1955 tarihinde yaşanan ve kısa sürede kontrol dışına çıkan kitlesel olaylarla sona erdiğini belirterek, sonuç itibarıyla 6/7 Eylül olayları Demokrat Parti’nin dinamik Kıbrıs politikasını olumsuz etkilemiş olduğu gibi Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin kapatılmasına da yol açtığını ve sonuç olarak Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nin, 1954 – 1955 yıllarındaki etkili çalışmaları ile Türkiye’nin Kıbrıs politikasının şekillenmesinde önemli bir rol oynadığını kaydetti.

KAYNAKÇA

AGÜN, Hüseyin, Demokrat Parti İktidarının Kıbrıs Politikası (1950-1960), Demokratlar Kulübü Yayınları, No:13, Ankara 1997.

AKIN, Fatih, Türkiye’de Azınlık Politikaları ve 6-7 Eylül Olayları, Kum Saati Yayınları, 1.Baskı, İstanbul 2006. ALASYA, Halil Fikret, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarihi, TKAE Yayınları, Ankara 1987.

AN, Ahmet, Kıbrıs Nereye Gidiyor?, Everest Yayınları, Melisa Matbaacılık, 1.Baskı, İstanbul 2002.

ARMAOĞLU, Fahir H., Kıbrıs Meselesi 1954-1959 Türk Hükümeti ve Kamuoyunun Davranışları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No:156-138, Ankara 1963.

AYKOÇ, Emre, YAMAK, Sanem, SÖYLEMEZ, Suat, “Siyasal Katılım Açısından Türkiye’de Kıbrıs Dernekleri: 1950-1960”, 6.Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri 24-26 Ekim 2007, Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları, KKTC

BAĞCI, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Yayıncılık, Özkan Matbaacılık, 3. Baskı, Ankara 2007.

BALYEMEZ, Mehmet, İngiliz Yönetimi Döneminde Kıbrıs Türklerinin Siyasi Örgütlenmeleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2021.

_______________, “İngiliz Yönetimi Döneminde Kıbrıs’ta Çıkarılan İkinci Rum İsyanı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXXVII, Sayı 103, Mayıs 2021.

Bİl, Hikmet, Kıbrıs Olayı ve İçyüzü, İtimat Kitapevi, 2.Baskı, İstanbul 1976.

BİRGİT, Orhan, Evvel Zaman İçinde, Doğan Kitapçılık, Altan Matbaacılık, 1.Baskı, İstanbul 2005.

               , “Kıbrıs Türktür Cemiyeti Nasıl Kuruldu?”, AKİS, Sene:2, C 6, S 92, 11 Şubat 1956.

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 13, Gömlek: 847, Ahmet Emin Yalman’ın Kıbrıs Komitesinin Başbakan ile Görüşme İsteği ile İlgili Telgraf.

________________________________________________, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 19, Gömlek: 105, Kıbrıs Türktür Cemiyeti Bandırma Şubelerinden Başbakan Adnan Menderes’e Gönderilen Teşekkür Telgrafı.

________________________________________________, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 37, Gömlek: 226, 6/7 Eylül Olaylarında Tutuklanan Türkiye Milli Talebe Federasyonu ve Kıbrıs Türktür Cemiyeti Üyelerinin Serbest Bırakılması.

DEMİRER, Mehmet Arif, Fatin Rüştü Zorlu Gerçeği, Profil Yayıncılık, 1.Baskı, İstanbul 2009.

                           , 6 Eylül 1955 Yassıada 6/7 Eylül Davası, Bağlam Yayınları, 1.Baskı, İstanbul 1995.

DOSDOĞRU, M. Hulusi, 6/7 Eylül Olayları, Bağlam Yayınları, Bayrak Yayıncılık, I.Baskı, Ankara 1993. ESENBEL, Melih, Kıbrıs-1 Ayağa Kalkan Adam 1954-1959, Bilgi Yayınevi, 1.Baskı, Ankara 1993.

FERSOY, Orhan Cemal, Devlet ve Hizmet Adamı Fatin Rüştü Zorlu, Hun Yayınları, Arpaz Matbaacılık, İstanbul 1979.

Foreign and Colonial Office (FCO), 141/3218 Political Situation in Cyprus- Report to the Secratery of State.

                                          , 141/3219 Political Reports to Secretary of State.

GÖKÇAL, Olgun, 6/7 Eylül Olayları ve Türk Basını, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2006.

GÜRCAN, Gürhan, 6/7 Eylül 1955 Olayları, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.

GÜNVER, Semih, Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü, Bilgi Yayınevi, 1.Baskı, Ankara 1985.

GÜRSES, Umut, Kıbrıs Türktür Cemiyeti ve Faaliyetleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014.

GÜVEN, Dilek, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1.Baskı, İstanbul 2005.

KARAKÖSE, Selda, Celal Bayar Dönemi Türk Hükümetleri’nin Kıbrıs Politikaları (1950-1960), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2004.

KESER, Ulvi, Dünden Bugüne Kıbrıs (1913-2013), Berikan Yayınevi, Ankara 2013.

Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi (MAAD)/ KKTC, KATAK Dosyası.

                                               , Kıbrıs Milli Türk Birliği Dosyası.

                                               , Kıbrıs Türk Kurumlar Federasyonu Dosyası.

                                               , Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi Dosyası.

NASKALİ, Emine Gürsoy, Yassıada Zabıtları-II, 6/7 Eylül Olayları Davası, Kitabevi, İstanbul 2007.

SARIKOYUNCU, Esra, “Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950- 1960)”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C 6, S 11, Kış 2012.

T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre 9, İçtima 4, Cilt 28, 48. İnikat, 23 Şubat 1954.

                             , Devre 10, İçtima 1, Cilt 2, 1. İnikat, 1 Kasım 1954.

                             , Devre 10, İçtima 1, Cilt 7, 80. İnikat, 12 Eylül 1955.

                             , Devre 10, İçtima 2, Cilt 8, 15. İnikat, 16 Aralık 1955.

                             , Devre 10, İçtima 2, Cilt 8, 19. İnikat, 26 Aralık 1955.

TORUN, Şükrü, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan Arasında Kıbrıs’ın Politik Durumu, İstanbul 1956. TUNCER, Hüner, Kıbrıs Sarmalı, Ümit Yayıncılık, Ankara 2005.

YALMAN, Ahmed Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1945-1970), C V, Rey Yayınları, İstanbul 1970.

6-7 Eylül Olayları Fotoğraflar-Belgeler Fahri Çoker Arşivi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2.Baskı, İstanbul 2005.

02/08/2022 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kibris-turktur-cemiyeti/?pdf=5355 adresinden erişilmiştir

HABER : Ataner YÜCE

[TÜHA Haber Ajansı, 30 Ağustos 2022]