Gazze’yi Yeniden İnşa Projesi’nin Ekonomik Temeli: Dr. Pelzman’ın Planı

TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency

Uluslararası Diplomatik İlişkiler, Akademik Araştırmalar ve Eğitim Derneği’nden (UDİAD) Avrupa Birliği, diplomasi tarihi ve siyasi ekonomi Uzmanı Arda AKGÜL UDİAD için kaleme aldığı “Gazze’yi Yeniden İnşa Projesi’nin Ekonomik Temeli: Dr. Pelzman’ın Planı” başlıklı analizinde, son dönemde gündemi meşgul eden en önemli gelişmelerden birinin, ABD Başkanı Donald Trump’ın Gazze için sunduğu yeniden inşa planı olduğuna dikkat çekti.

Arda AKGÜL, 4 Şubat 2025’te Beyaz Saray’da İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile düzenlenen ortak basın toplantısında, Trump’ın, ABD’nin Gazze Şeridi’ni kontrol altına almasını öngören bir öneriyi kamuoyuna sunduğunu hatırlattı.

“ABD Gazze Şeridi’ni devralacak ve biz de orada bir iş yapacağız. Oraya sahip olacağız ve sahadaki tüm tehlikeli patlamamış bombaların ve diğer silahların sökülmesinden, sahanın düzleştirilmesinden ve yıkılmış binalardan kurtulmaktan sorumlu olacağız. Düzleştirin. Bölge halkı için sınırsız sayıda iş ve konut sağlayacak bir ekonomik kalkınma yaratın. Gerçek bir iş yapın. Farklı bir şey yapın. Sadece geri dönemezsiniz. Geri dönerseniz, yüz yıldır olduğu gibi aynı şekilde sonuçlanır.”[1]

Donald Trump ve Netanyahu’nun Ortak Basın Açıklaması, 4 Şubat 2025

(UDİAD) Uzmanı Arda AKGÜL, şunları söyledi:

“Yine ABD Başkanı Trump tarafından 6 Şubat 2025 tarihinde Truth Social platformunda yapılan bir paylaşımda Gazze Şeridi’ndeki çatışmaların sona ermesinin ardından bölgenin İsrail tarafından ABD’ye devredilmesi mümkün olabileceği, Filistinlilerin bir plan çerçevesinde, daha güvenli ve modern yaşam alanlarına yerleştirilmiş olabileceğini, bölgenin bölge halkı için daha istikrarlı ve özgür bir yaşam sağlanabileceğini ve askeri müdahale gerektirmeksizin bölgede istikrar sağlanabileceğini belirmiştir”.[2]

Arda AKGÜL, bu öneriye göre, Gazze’nin İsrail tarafından ABD’ye devri planlandığını ve 1,8 milyon Filistinlinin zorunlu olarak Ürdün ve Mısır’a yerleştirilmesinin öngörüldüğünü belirterek,[3] bu planın, Gazze’nin uzun vadeli olarak ABD’nin kontrolünde kalmasını içerdiğini ve Trump’ın kendi emlak projelerine benzetildiğine dikkat çekti.

Bu planın, savaşın yıprattığı Gazze Şeridi’nin “Ortadoğu’nun Rivierası”na dönüştürme fikrine dayandığına vurgu yapan AKGÜL, “Öneride kalıcı bir ABD askeri varlığı gerektirmeyeceğini vurgulansa da, böyle geniş çaplı bir nüfus hareketinin nasıl yönetileceği ve ABD’nin yabancı bir toprak üzerinde nasıl bir denetim yetkisine sahip olabileceği gibi sorular gündeme gelmiştir. Filistin liderleri ve halkı, bu öneriyi “etnik temizlik” olarak değerlendirirken, Avrupa ülkeleri ise iki devletli çözümü destekleyen açıklamalarda bulunmuştur” dedi.

“Gazze’de ilan edilen ateşkesin muhafazası için herkese büyük sorumluluklar düşüyor. Uluslararası toplum olarak iki devletli çözüm için gayretlerimizi sürdürmeliyiz.”[4]

Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye Cumhurbaşkanı

(Frank Walter Steinmayer ile ortak basın açıklamasında)

Yine Dışişleri Bakanı Hakan Fidan tarafından da mevcut söylemde Trump’ın taahhütlerde bulunmaktan kaçındığını ve iki devletli çözüme dair net bir taahhüt sunmadığını hatırlatan Arda AKGÜL, ayrıca Gazze ile ilgili tehcir meselesinin kabul edilemez olduğu belirtilirken; BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’ın, Filistin halkının devredilemez haklarının kullanılması ve Filistinlilerin kendi topraklarında yaşama hakkının önemine dikkat çektiğini ifade edildi.

AKGÜL, buna ek olarak, AB Dış İlişkiler Sözcüsü Anouar El Anouni’nin, AB’nin iki devletli çözüme bağlı kalarak, Gazze’nin gelecekteki bir Filistin devletinin ayrılmaz bir parçası olduğunu vurguladığını ifade ettiğini dile getirdi.

Bu öneri hayata geçirilebilirse bölgesel etkisinin de  son derece kuvvetli olabileceğini belirten Arda AKGÜL, “Aynı zamanda milyonlarca Filistinlinin yer değiştirmesi ile de komşu ülkelerin sosyal ve ekonomik sistemlerini zorlamakla kalmayan ve ilave çatışmaların fitilini ateşleyen bir etkiye sahip olabilir. Halihazırda kırılgan olan ateşkesin şartlarını daha da ağırlaştırabilecek olan bu plan, aslında Trump’ın tamamen kendi geliştirdiği bir proje değildir” dedi.

(UDİAD) Uzmanı AKGÜL, George Washington Üniversitesi akademisyeni ve aynı zamanda üniversitenin Orta Doğu ve Kuzey Afrika Ekonomik Çalışmaları Mükemmeliyet Merkezi (CEESMENA) başkanı Joseph Pelzman’ın, 21 Temmuz 2024 tarihinde yayımlanan “Gazze’yi Yeniden İnşa Etmenin Ekonomik Planı: Bir Yap-İşlet-Devret Yaklaşımı” (An Economic Plan for Rebuilding Gaza: A BOT Approach) başlıklı makalesinde, Gazze’nin yeniden inşasına tamamen ekonomik bir perspektiften yaklaşılması gerektiğini savunduğuna dikkat çekti.

Arda AKGÜL, Pelzman’ın, makaleye ilişkin katıldığı bir podcast programında “Makale Trump ekibine gitti çünkü başlangıçta bu konuyla ilgilenenler onlardı, Biden ekibi değil. Bundan sonra ne yapacağımıza dair alışılmışın dışında düşünmem istendi, çünkü kimse gerçekten bundan bahsetmiyordu.”[5] açıklamasında bulunduğunu anlattı.

AKGÜL, Makalenin girişinde, “İsrail ve Hamas arasındaki son savaşın ardından Gazze’nin yeniden inşası, soruna tamamen ekonomik bir bakış açısıyla yaklaşmak için bir fırsat yaratıyor” ifadelerinin  yer aldığını belirtti.

“Dr. Pelzman’ın makalesinde İsrail’in 2005’te tek taraflı çekilmesinden bu yana Hamas deneyinin tam bir başarısızlık olduğu, Gazze’nin yıkıcı bir iflasın içine sürüklendiği vurgulanmış ve bu sorununu çözmek için Yap – İşlet – Devret modeli esas alınarak bir yaklaşım önerilmiştir” diyen (UDİAD) Uzmanı Arda AKGÜL, şöyle sürdürdü:

“Makaleye göre, projeye yatırım yapan ülkelerin 50 yıllık kira sözleşmesi kapsamında öz sermaye hissedarı konumuna geleceği, Gazze’ye getirilecek yöneticiler ile “kamu hizmetlerinin özel konumda sağlanması” ilkesi doğrultusunda ekonomik bir model geliştirileceği, aynı zamanda piyasa sistemi çerçevesinde mülkiyet, sözleşme, ceza ve haksız fiil hukukunun uygulandığı ortak hukuk ilkeleri oluşturularak hukukun üstünlüğü tesis edileceği, sakinlerin egemenliği ise 50 yıllık kira anlaşması tamamlandıktan sonra, güçlü bir sivil yönetim ve ortak hukuk paradigmasının hayata geçirilmesiyle sağlanacağı; ayrıca, düzenlenmiş ve BAE, Bahreyn ve Suudi Arabistan müfredatına dayalı canlandırılmış bir eğitim sistemi kurulacağı da belirtilmiştir”.[6]

Arda AKGÜL, Makalede bahsedilen hesaplanabilir genel denge modelleri olarak bahsedilen modeller, ekonominin yapısını ve firmalar, haneler, hükümetler gibi faktörlerin davranışsal tepkilerini yakalamayı amaçlayan hesaplara gerçek ekonomik veriler yerleştirilerek veri elde edilmesini sağlar. Ayrıca turizm, tarım ve yüksek teknolojiyi içerecek bir bölgenin verimlilik ve kar etme odaklı şirket gibi yönetileceği de anlaşılmaktadır” dedi.

AKGÜL, Washington Uzlaşısı olarak bahsedilen konsensüsün ise uluslararası ticareti önceleyen; rekabetçi kur, ticaretin serbestleştirilmesi, özel mülkiyetin korunması gibi liberal politikaları belirten bir konsensüs olmakla beraber İbrahim Anlaşmalarının, Arap-İsrail normalleşmesine ilişkin yapılan ve Donald Trump’ın damadı Jared Kushner’ın ön plana çıktığı anlaşıldığın belirtti.

Uluslararası Diplomatik İlişkiler, Akademik Araştırmalar ve Eğitim Derneği’nden (UDİAD) Avrupa Birliği, diplomasi tarihi ve siyasi ekonomi Uzmanı Arda AKGÜL, “Öte yandan Amerikan Yahudi Komitesi tarafından paylaşılan bir podcastte plan “yarım yamalak” olarak görülse de cesur çözümlere duyulan ihtiyacın altını çizilmiş ve bölgesel liderlerin, İbrahim Anlaşması gibi mevcut çerçeveleri raydan çıkarmadan güvenlik, yeniden yapılanma ve diplomatik ilerlemeyi dengeleyen pragmatik stratejiler aramaları beklendiği belirtilmiştir” ifadesini kullandı.[7]

(UDİAD) Uzmanı Arda AKGÜL, özetle Gazze’nin yeniden inşasını içeren model’in, aşağıdakileri amaç ve yöntem olarak kullanıldığını dile getirdi:

• Ortak hukuk ilkelerini getiren fiyat esnekliğine sahip bir pazarın yaratılması
• Gazze’nin turizm, tarım ve yüksek teknoloji olmak üzere üç ana sektöre sektörel olarak dağıtılması.
• Gazze Şeridi boyunca yer üstü raylı sistem ve %100 güneş enerjisine sahip kentsel bir ortamın tanıtılması
• Yap islet devret çerçevesi kapsamında seçilen yatırımcılara Gazze’de 50 yıl sürecek bir sermaye payı verilmesi
• Gazze’nin sivil yönetimi, seçilen yatırımcılara ve/veya onların temsilcilerine taşeronluk olarak verilmesi
• Sakinler için egemenliğin, ancak 50 yıllık kira düzenlemesi tamamlandıktan sonra verilmesi
• Yerel sakinlerin Gazze’den çıkış hareketliliği üzerinde hiçbir kısıtlama olmaması
• BAE, Bahreyn ve Suudi Arabistan müfredatına dayalı olarak oluşturulacak ve Singapur IB modeline dayalı uluslararası eğitimciler tarafından yönetilecek olan anasınıfından 12. Sınıfa kadar eğitim modeli
• Hesaplanabilir genel denge modelinin Gazze ekonomisini izlemek için kullanılması ve silahsızlandırılmış yeşil ekonominin gelişimi için alternatif yolları ele almak üzere uygulanması
• Yeniden inşa projesi kapsamında yapay zeka tarafından izlenecek bir havaalanı, bir liman, bir enerji santrali ve bir tuzdan arındırma istasyonu yer alması

Arda AKGÜL, ABD’nin Gazze planını, Gazze’nin yüksek teknoloji üssü olması, Akdeniz’de yer almasıyla birlikte bir tatil yeri olarak planlanmasını ve aynı zamanda sürekli izlenen bir ekonomiye sahip olmasını içerdiğine dikkat çekti.

AKGÜL, Makalede ulaşımdan ekonomiye kadar perspektifler sunulmakla birlikte Gazze Şeridi’nin uluslararası hukuk ve Oslo Anlaşması nezdinde ‘tartışmalı bölge’ olduğundan ötürü, Gazze’yi yeniden inşa etmek bu yaklaşımın en iyi yaklaşım olduğu belirtilirken Gazze’nin kuzey kesiminde projeye liman ve desalinasyon (su kaynaklarının osmoz gibi tekniklerle içerisindeki tuzu arındırarak kullanılabilmesi) tesisi ile hemen başlanabileceğinin de belirtildiğinin altını çizdi.

(UDİAD) Uzmanı Arda AKGÜL, yazısının ‘Sonuç‘ bölümünde ise şunlara yer verdi:

“7 Ekim 2023’te başlayan ve 16 ay süren İsrail-Filistin çatışmasının ardından, Donald Trump’ın öne sürdüğü ve Gazze Şeridi’nin ABD kontrolüne geçmesini öngören yeniden inşa planını ele alınmaktadır. Donald Trump’ın önerisine göre, Gazze’nin İsrail tarafından ABD’ye verilmesi, 1,8 milyon Filistinlinin inşa tamamlanana dek Ürdün ve Mısır’a yerleştirilmesi ve bölgenin belirli bir vadede ABD’nin kontrolünde kalması öngörülmektedir. Bu öneri, Gazze’yi “Ortadoğu’nun Rivierası” yapma dönüştürme amacı içermektedir. Geniş çaplı nüfus hareketleri ve yabancı denetim gibi ciddi siyasi ve demografik unsurlar sorunları da beraberinde getirmektedir.

Dr. Pelzman’ın Gazze’yi siyasi bir unsurdan çıkararak yeniden inşa sürecine tamamen ekonomik bir perspektiften yaklaşmasını içeren makalede klasik Yap-İşlet-Devret yaklaşımına dayalı olarak, Gazze’nin turizm, tarım ve yüksek teknoloji sektörlerini içeren üç sektörlü bir ekonomi oluşturulması; 50 yıllık sözleşme, piyasa ekonomisinin üstünlüğü ve müfredat gibi unsurlar öne çıkarılmaktadır. Bununla birlikte makale, Gazze’nin uluslararası hukuktaki “tartışmalı bölge” statüsünün ve Oslo Anlaşmaları kapsamındaki belirsizliklerin, planın uygulanabilirliği üzerinde önemli riskler oluşturduğunu eleştirel bir perspektifle tartışmaktadır.

Sonuç olarak, Gazze’yi yeniden inşa etme projesi, hem ekonomik hem de siyasi açıdan büyük bir dönüşüm vaat etmektedir. Ancak bu tür radikal sayılabilecek değişikliklerin uygulanabilirliği, bölgedeki mevcut siyasi belirsizliklerle doğrudan ilişkilidir ve uygulanması bu faktörlerin çokluğundan ötürü mümkün gözükmemektedir. Dolayısıyla Gazze’nin yeniden inşası, siyasi ve dini unsurları da içine alan ve yalnızca ekonomiyle çözülemeyecek; bundan çok daha fazlasını gerektiren bir süreçtir”.

Kaynakça

[1] Reuters. (2025, Şubat 4). Trump, Netanyahu set for pivotal talks on Middle East agenda. https://www.reuters.com/world/trump-netanyahu-set-pivotal-talks-middle-east-agenda-2025-02-04/

[2] Trump, D. J. (2025, February 6). Donald J. Trump Truth Social Post. Truth Social. https://truthsocial.com/@realDonaldTrump/posts/113956721204228037

[3] Euronews Türkçe. (2025, Şubat 6). Trump’in planı: Savaş bitince İsrail Gazze’yi ABD’ye devredecek. https://tr.euronews.com/2025/02/06/trumpin-plani-savas-bitince-israil-gazzeyi-abdye-devredecek

[4] Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. (2025, Şubat 6). Erdoğan: Gazze ateşkesinden uluslararası toplum sorumludur (Rusya). https://www.iletisim.gov.tr/turkce/dis_basinda_turkiye/detay/erdogan-gazze-ateskesinden-uluslararasi-toplum-sorumludur-rusya

[5] Times of Israel. (2025, Şubat). The man with the plan: DC prof sent Trump Gaza relocation development study in July. https://www.timesofisrael.com/the-man-with-the-plan-dc-prof-sent-trump-gaza-relocation-development-study-in-july/

[6] Pelzman, J. (2024). An Economic Plan for Rebuilding Gaza: A BOT Approach. https://doi.org/https://ceesmena.org/wp-content/uploads/2024/10/An-Economic-Plan-for-Rebuilding-Gaza__A-BOT-Approach-_FINAL_July-21_2024.pdf

[7] American Jewish Committee. (2025, Şubat). Unpacking Trump’s Gaza plan. AJC Podcast. https://www.ajc.org/news/podcast/unpacking-trumps-gaza-plan

***

Yazar hakkında