Kosova’da 70 yılda Türkçe eğitimin gelişimi ve gençlere yansıması…

Kosova Türk Gazeteciler Derneği Başkanı ve KosovaPort yazarı İbrahim Arslan, “Kosova’da 70 yılda Türkçe eğitimin gelişimi ve gençlere yansıması…” başlıklı yazısında Kosova’da Türk dilinde eğitimin geçen yıl 70 yılını doldurduğuna dikkat çekiyor. 

İbrahim Arslan, Türkçe eğitimin yapıldığı okulların açıldığı 1951 yılının, Kosova’da Türklerin geleceği açısından önemli bir milat olduğunun altını çiziyor.

KosovaPort yazarı Arslan, Kosovalı Türklerin dimdik ayakta durmasında en büyük katkısı olan Türkçe eğitimin başlamasıyla, Kosova’da Türk halkının varlığını  sürdürebilmesi için can damarlarından biri olan Türkçe eğitimin, çoktandır hak ettiği öneme sahip olması açısından, üzerinde sürekli olarak durulmasını gerektiren alanlardan birinin  şüphesiz Türkçe olduğunu hatırlatıyor.

Kosova’da Türk halkının ayakta kalabilmesinin, varlığı ve kimliğini  yaşatmasının tek yolunun sağlam, kaliteli ve çağdaş bir eğitim- öğretim sürecinden geçtiğini dile getiren İbrahim Arslan, bu bilinç hareketle, 1951 yılını takip eden yıllarda belli aralıklarla Priştine, Prizren, İpek, Mitroviça, Vıçıtırın, Mamuşa ve Gilan’da Türkçe sınıfların açıldığını ve böylece Türkçe eğitimin temellerinin atıldığını belirtiyor.

Bu bağlamda tecrübeli gazeteci İbrahim Arslan’ın Kosova’da Türkçe eğitimin 50’inci yıldönümü vesilesiyle kaleme aldığı “Türkçe Eğitimin Dünü ve Bugünü” yazısında şunlara dikkat çekmişti:

“Balkan savaşlarının ardından Balkanlardaki Türklerin kendi kendilerine terk edildiklerini , ilgili tarih dilimi her an doğrulayabilir. Balkanlarda kurulan yeni devletlerin Türklere genelde yenilen bir imparatorluğun kalıntıları gözüyle bakması, yönetimlerin ise uyguladıkları farklı politikalarla Türklerin çok yönlü normal gelişmelerini engelledikleri tarihi bir gerçektir.

Öyle ki, ikinci sınıf vatandaş muamelesine dayanamayan Türklerin bir bölümü Türkiye’ye göç etmek zorunda kalmış, bir bölümü de günümüze kadar milli kimliğini, gelenek ve göreneklerini korumakta direnmiş; direnemeyenler ise  zamanla ulusal kimliğini yitirmişlerdir.

Her toplum için olduğu gibi Türkler için de eğitim çok önemliydi. Oysa onların eğitim olanakları her zaman sınırlıydı. Balkan ülkeleri arasında farklı uluslara mensup vatandaşlarına en iyi eğitim imkanları veren 2. Dünya savaşı’ndan sonra kurulan sosyalist Tito Yugoslavyası’ydı. Ancak bu ülkede de Müslüman topluluklara Türk, Arnavut, Boşnak ) farklı bir politika yürütülüyor, diğer uluslara gibi eşit ölçüde gelişme olanakları verilmiyordu”.

[Josip Broz Tito]

Tüm uluslara eşitlik iddiasıyla kurulan Tito Yugoslavyası’nda da halk Kurtuluş savaşı (1941-1945) yıllarından sonra Türklerin en yoğun yaşadıkları bölgelerde – Kosova ve Batı Makedonya’da  (Kalkandelen, Gostivar, Debre) Türklerin varlıkları kabul edilmediğini yazan İbrahim Arslan, bu yüzden bu bölgelerde yaşayan Türklerin, anadillerinde eğitimin bulunmadığı için Arnavutça, Sırpça veya Makedonca dillerinden birinde okumak zorunda kaldıklarını aktarıyor.

KosovaPort yazarı Arslan yazısında, ilerleyen yıllarda, Türklerin yoğun şikayetleri sonucunda dönemin Yugoslavya Komünist Partisi’nin, 6 yıllık bir aradan sonra 1951 yılının ilkbaharında bu yerlerde Türklerin varlığını tanıma kararı aldığının altını çiziyor.

Aşırı milliyetçilerinin bu karara sert tepkilerine rağmen, yönetimin de bu konuda kararlı olduğunu vurgulayan İbrahim Aslan, Sonuçta, Türk yönetiminin Balkanlar’dan çekilişinden yakın 40 yıllık bir aradan sonra (Kosova’da ve Batı Makedonya’da) Türkçe eğitim yeniden başladı. Yaklaşık yarım yüzyıl anadilinde eğitimden uzak bırakılan Türkler çok ağır bir fatura ödüyordu. Çünkü Türkçe’den, tarihinden, örf ve adetlerinden yıllarca uzak kalmaları ulusal kimliklerinden uzak kalmalarına yol açıyordu. Bu dönemde, Türkçe’ye hizmet fırsatı olmayan Türk aydınlarının büyük bir bölümü yüzyıllarca aynı tarihi ve kültürü paylaştıkları Arnavutların eğitiminde büyük bir özveriyle çalışıyor, gelişmelerine katkıda bulunuyordu” diyor.

Yazarı Arslan, Kosova’da 1951 yılında Türkçe eğitim hakkının tanınmasının Türkleri son derece mutlu ettiğini hatırlatarak, “Sıfırdan başlamak kolay değildi. Dönemin Eğitim Bakanlığı’nca hazırlanıp Sırpça ve Arnavutça okullarda uygulanan Türk düşmanlığı içerikli müfredata uyarak Türkçe ders yapmak en büyük sorunu teşkil ediyordu” şeklinde ifade ediyor.

“Osmanlı İmparatorluğu’nun kötülendiği, Türklere karşı düşmanlık ve nefrete yer verilen bir ders programının hem Türk öğretmeni, hem Türk öğrencisi, hem de velilerin gücüne gidiyordu” diye açıklayan İbrahim Aslan, “Çünkü Atalarını hakimiyeti çarpıtılıyor, en kötü yakıştırmalar yapılıyordu. O arada buna karşı koymak da, Türklerin gücü yetmiyordu. Evlerin tavan katlarında bırakılmış Osmanlı döneminden kalma kitaplar bilgilenmeleri için iyi bir kaynaktı. Ancak, Arapça harflerle ve bildikleri Türkçe’den pek uzak bir dilde – Osmanlıca yazılmış olan eserlerden, hiç mi hiç yararlanamıyorlardı. Anavatan Türkiye ise, bu olup bitenlerden habersizdi sanki” diyor.

Aslan, bu koşullarda Türklerin resmen tanındığı 1951 yılının, Kosova Türkleri için bir dönüşüm yılı olduğunu hatırlatıyor ve en önemli merkezlerde anaokulların ve ilkokulların açıldığını, Türk kültür-sanat derneklerinin kurulduğunu, Priştine Radyosu’nda Türkçe yayınların başladığını ve Türk Sanat Müziği Orkestrasının kurulduğunu kaydediyor.

Türkçe okulların açılma kararının alındığı dönemde “Kosova’da ancak 300-400 kadar Türk vatandaşı var” diyenlerin, çok kısa bir süre içinde Türkçe ilkokullara binlerce öğrencinin yazıldığına tanık olduklarını vurgulayan KosovaPort yazarı İbrahim Arslan, şunları söylüyor:

“İlk yıllarda Türkçe okullarda ders kitabı ihtiyacı Makedonya’dan karşılandı. Çünkü, iç ve doğu makedonya2da Türkçe eğitim İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra doğrusu 1945 yılında başlamıştı. Kosova’nın ders program Makedonya’nın ders programıyla uyuşmasa da, uzun yıllar kitaplar Makedonya’dan getirildi.

1966 yılında Kosova2daki Arnavutça ve Türkçe eğitimle ilgili ders kitap ve araçları hazırlamak amacıyla kurulan Kosova Ders Kitapları Kurumu, 25 yıl içinde (1961-1986) Arnavutça ilk, orta ve yüksek öğrenim için binlerce kitap yayınlamışken, belirtilen dönem içinde Türkçe eğitim için sadece 17 kitap yayınlamıştı. Doğrusu 2011 yılında ellinci yılını kutlayan Kosova2da Türkçe eğitimin, ders kitap ve gereçleri ihtiyaçları hiç bir dönemde karşılanmadı.

Ötekileri arasında, bu yüzden başta çocuklarının yarınını düşünerek Türklerin çoğu Türkiye’ye göç etmek zorunda kalıyordu. İstatistikler ise 1946-1961 yılları içinde eski sosyalist Yugoslavya’nın çeşitli yerlerinden 159 bin kadar Türk’ün Türkiye’ye göç ettiğini ortaya koymuştur”.

İbrahim Arslan, Yugoslavya Anayasası’ndaki değişikliklere dayalı 1974 yılında hazırlanan yeni Kosova Anayasası’na göre, Kosova’da Arnavutça ve Sırpça’nın yanı sıra, Türklerin yaşadıkları yerlerde Türkçe’nin de eşit dil oldu hatırlatıyor ve “Türkler geç olsa da ulusal eşitliğin tadını duymağa başladı. Ne yazık ki, yeni Anayasa’da öngörülen ulusal eşitlik Türkler ve Türkçe söz konusu olunca zor gerçekleşebiliyordu” diyor.

Buna rağmen, yapılan bu anayasal değişikliklerin öneminin çok büyük olduğunu aktaran Arslan, “Çünkü, Kosova üzerinde Sırbistan’ın eski kontrolü hissedilir ölçüde azalıyordu. Kosova’nın genel kalkınmasında esas yükü üstlenecek kadroların yetiştirileceği Priştine Üniversitesi 1969 yılında kuruldu. Kurulan üniversitede eğitim sadece Arnavutça ve Sırpça yapılması öngörülmüştü. Türkçe okuyan öğrenciler ise yüksek öğrenimlerini bu dillerden birinde yapmak mecburiyetindeydi. Öyle ki, Türkçe okuyan öğrenciler başarının esas anahtarı olan anadillerinde yüksek öğrenim (Priştine’deki Türk öğretmenleri ve aydınları tarafından yapılan gayri resmi bir araştırmaya göre, ilk ve orta okulu Türkçe okuyan Türk öğrencilerinin başka dillerde – Arnavutça ve Sırpça okuyan Türk öğrencilerinden yüksek eğitimde daha başarılı olduklarını ortaya koymuştur) görme olanağına sahip değildi” diye açıklıyor.

KosovaPort yazarı Arslan yazısında, Türkçe eğitim yapan kurumların, Türkçe eğitimin öğretmen ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Priştine Yüksek Pedagoji Okulu’nda 1963 yılında açılıp 1973 yılına kadar çalışan Türk Dili ve edebiyatı Bölümünün ve daha sonraları kurulan Priştine Filoloji fakültesi Şarkiyat ve Türk Dili ve edebiyatı bölümleri olduğunu dile getiriyor ve Türk öğrencilerinin büyük bir sayısının bu bölümlere yazıldığını, daha geniş çapta Türk öğrencilerinin anadillerinde yüksek eğitim imkansızlığı devam ettiğini hatırlatıyor.

“Daha geç, doğrusu 1990’lı yıllarda Kosova’dan Türk öğrencilerine, Türkiye Cumhuriyeti’nin üniversitelerinde okuma fırsatının yaratılmasıyla durum bir parça değişmiş oldu” hatırlatmasında bulunan İbrahim Arslan, “Doğrusu, Türkiye Cumhuriyeti 1992 yılından buy ana Kosova’da Türkçe okuyan yüzlerce öğrenciye Türkiye üniversitelerinde burslu okuma fırsatı veriyor. Bunun dışında, 1970’li yıllardan buy ana çeşitli kitap yardımları, öğretmenlerimizin sürekli olarak  katıldıkları yaz aylarındaki dil ve öğretmen yetiştirme kursları, Türkçe eğitime destek olmakta” şeklinde aktarıyor.

Arslan, tüm bu çabalara rağmen Türkçe eğitimdeki öğretmen ve ders kitap ile araçlarının yetersizliği ne yazık ki dün gibi bugün de ortada olduğunu ve bunun ise Türkçe eğitime karşı olan güveni sarstığını söylüyor.

İbrahim Arslan yazısında, bu sorunlara çözümlerin bulunması doğrultusunda, Kosova kurumlarının yanı sıra Türkiye Cumhuriyeti yönetiminin de daha fazla çaba harcamaları gerektiğine dikkat çekiyor, Bilgisayar çağının damgasını taşıyan yeni bin yılın birinci yılına (2001) rastlayan Türkçe eğitimin Ellinci yılında , elli yıl öncesi benzer sorunlarla karşılaşmasının bunu zorunlu kıldığının altını çiziyor.

Kosova Türk Gazeteciler Derneği Başkanı ve KosovaPort yazarı İbrahim Arslan, “Kosova’da 70 yılda Türkçe eğitimin gelişimi ve gençlere yansıması…” başlıklı yazısını şöyle noktalıyor:

“Kosova Türk topluluğunun umudu ve asıl beklentisi, uluslararası topluluğun desteğiyle, baskı ve şiddetten arındırılmış, insan haklarının saygılandığı çok uluslu demokratik bir Kosova’da Türkçe eğitimin karşılaştığı zorluk ve sıkıntıların çözümünün ihmal edilmemesidir”.

Gazeteci* Ataner YÜCE

***

Yazar hakkında

İbrahim Arslan, Şair ve yazar. 1954 yılında Gilan’da (Kosova) doğdu. İlköğretimini Gilan’da, lise ve yüksek öğrenimini Priştine’de okudu. Pristine Üniversitesi Felsefe Fakültesi Tarih Bölümünden mezun olduktan sonra Belgrad’da Gazetecilik Enstitüsünde öğrenim gördü. 2003 yılında, Washington Katolik Üniveristesinde “Tartışma Sanatı” konusunda eğitim aldı. Türkçe liselerinde edebiyat öğretmenliği yaptı. Kosova Gazeteciler Dernegi Başkanlığı, Priştine’de kurulan Kosova Türk Gazeteciler Derneğinin ise (KTGD) Kurucu Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur. Halen AA Haber Ajansının Kosova temsilcisi olarak görev yapmaktadır.

İbrahim Arslan’ın ilk şiiri, Üsküp “Birlik” gazetesinin çocuk sayfasında yayımlandı. Kosova ve Makedonya’daki Türkçe gazete ve dergilere şiir ve yazı yazdı. Anadili Türkçenin yanı sıra, Arnavutça, Sırpça, İngilizce ve Bulgarca konuşup yazmaktadır.

KAYNAKÇA: Türkiye Yazarlar Birliği / Türk Dünyası Şiir Güldestesi 6 – Metinler / Bildiriler / Seçmeler (2009), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2018).

[TÜHA Haber Ajansı, 18 Ocak 2023]