Lozan’ın az bilinenleri
İSTANBUL – TÜHA HABER / İstanbul Altınbaş Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Çağrı Erhan, 24 Temmuz 1923 Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasının 99. yıl dönümü dolayısıyla yaptığı açıklamada, “Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolda aşılması gereken son viraj yeni Türkiye’nin sınırlarının uluslararası alanda tescil edilmesiydi. 24 Temmuz 1923’te atılan imzalarla bu temin edilmiş oldu” dedi.
Prof. Dr. Çağrı Erhan, bu yıl dönümü vesilesiyle Lozan hakkında az bilinenleri 10 madde hâlinde paylaştı:1- Lozan aslında bir anlaşmalar sistemidir. 24 Temmuz’da imzalanan bu sistemin en son anlaşması olan Barış Antlaşmasıdır. Bu belgenin yanı sıra, Lozan’da Boğazlar Sözleşmesi, Yerleşme ve Yargı Yetkisine İlişkin Sözleşme, Ticaret Sözleşmesi, Türk-Rum Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi, Sivil Tutuklular ve Savaş Esirlerine Dair Türk-Yunan Anlaşması gibi anlaşmalar da imzalanmıştır.
2- Lozan Barış Antlaşması 1914’ten beri Osmanlı Devleti-Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında devam eden savaşları sona erdiren antlaşmadır. 10 Ağustos 1920’de Osmanlı’ya dayatılan Sevr Barış Antlaşması, TBMM tarafından zaten hiçbir zaman kabul edilmemişti. Lozan’ın imzalanmasıyla Sevr paçavrası hukuken de tarihin çöplüğüne gönderilmiştir.
3- İsviçre’nin Lozan şehrindeki barış konferansı iki aşamalı olmuştur. 20 Kasım 1922’de başlayan konferansta İtilaf Devletleri kapitülasyonların kaldırılmasını kabul etmeyince, Türk heyeti 7 Şubat 1923’te Lozan’ı terk etmiş ve Ankara’ya gelmiştir. İkinci aşama 23 Nisan’da başlamış ve 24 Temmuz’da barış antlaşmasının imzalanmasıyla konferans sona ermiştir.
4- Lozan’a gidecek Türk heyetindeki isimler hükûmet tarafından önerilmiş ve TBMM’de 2 Kasım 1922’de oylanmıştır. Buna göre Dışişleri Bakanlığı görevine henüz getirilmiş olan İsmet (İnönü) Paşa oy birliğiyle baş delege, 152 oy alan Maliye Bakanı Trabzon Milletvekili Hasan (Saka) Bey ile 122 oy alan Sağlık Bakanı Sinop Milletvekili Rıza (Nur) Bey delege olarak atandılar. Konferansa katılacak Türk heyetinde 21 danışman, 2 basın danışmanı, 1 genel sekreter, 1 mütercim ve 8 kâtip olmak üzere 33 kişi daha yer aldı.
5- Lozan’a gidecek delegelere TBMM tarafından 14 maddelik bir talimat verilmiştir. Bu talimata göre, İtilaf Devletleri “Ermeni Yurdu” konusunda ısrar ederlerse veya Kapitülasyonları kaldırmaya yanaşmazlarsa Türk heyetinin görüşmeleri kesip Ankara’ya dönmesi gerekmektedir. Aynı belgede, Süleymaniye, Musul ve Kerkük livalarının talep edilmesi, verilmezse hükûmetten talimat alınması yazmaktadır. Talimatın Ege adalarıyla ilgili maddesinde, “duruma göre davranılacak. Kıyılarımıza pek yakın adalar ülkemize katılacak. Olmazsa Ankara’dan sorulacak” ifadesi yer almaktadır.
6- Türkiye’nin Lozan’da Musul vilayeti konusundaki talepleri İngiltere tarafından ısrarla reddedilmiştir. Konu Lozan’dan sonraya kalmış ve Milletlerarası Sürekli Adalet Divanı’na havale edilmiştir. 1926’da Ankara’da Türkiye ve İngiltere mandası altındaki Irak’la imzalanan anlaşmayla Musul Irak’a bırakılmıştır.
Lozan’da Türkiye bölgede bir halkoylaması yapılmasını ve Musul’un geleceğine orada yaşayan halkın karar vermesini istemiştir. Baş delege İsmet Paşa’nın 23 Ocak 1923 tarihli oturumda yaptığı konuşmanın özellikle şu bölümü çok önemlidir:
“Kürtlerin Türklerle birlikte yaşamak istemedikleri iddiası hiç doğru değildir. Yüzyıllardır bu iki halk soy, inanç, özlem ve töre bakımından olduğu kadar, gelenek ve görenek bakımından da ortak bağlarla birleşmiş olarak tam bir uyum içinde yaşamaktalar. Kürtlerin kendi istekleriyle Türk yönetimi altına geçtiklerini ve istikballerini Türkiye’nin istikbaline bağladıklarını tarih göstermektedir. TBMM Hükûmeti, Türklerin olduğu kadar Kürtlerin de hükûmetidir.”
7- Lozan’da, İtilaf Devletlerinin aksi yöndeki tüm çabalarına rağmen Türkiye’de sadece gayrimüslimlerin azınlık statüsünde olduğu açıkça hükme bağlanmıştır. Bu yönüyle Lozan’ın Osmanlı’daki millet sisteminin sınırlarına uygun hareket ettiği söylenebilir.
8-Lozan Barış Antlaşması metninin hiçbir yerinde Patrikhane ifadesi geçmemektedir. Müzakereler esnasında Türk tarafı zaman zaman Rum-Ortodoks Patrikhanesi’nin Türkiye’den çıkarılması görüşünü dile getirmiş olsa da bu kabul görmemiştir. Türk heyeti Yunan heyetinin görüşmeler sırasında, “Patrikhanenin bundan sonra siyasi ya da idari hiçbir işe karışmayacağı, yalnızca dinsel alana giren işlerle ilgileneceği” şeklindeki açıklamalarını senet sayarak, Patrikhanenin İstanbul’da kalmaya devam etmesini kabul etmiştir. Patrik ve tüm dini görevlilerin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma zorunluluğu bulunmaktadır.
9- ABD heyeti Lozan Konferansına gözlemci statüsüyle katılmıştır. Tıpkı Sevr’de olduğu gibi, Lozan’da da ABD’nin imzası yoktur. Çünkü ABD ile Osmanlı Devleti birbirlerine savaş ilan etmemişlerdir. Birbirleriyle savaşmamış iki devletin barış antlaşması imzalamasına gerek yoktur. Hâl böyle olduğundan, “ABD Senatosu Lozan Antlaşmasını onaylamadı” cümlesi anlamsızdır. İmzalanmamış anlaşma neden onaylansın? ABD Senato’nun onaylamayı reddettiği anlaşma Lozan Barış Antlaşması değil, Türkiye ile ABD arasında diplomatik ilişkilerin yeniden kurulmasına dair anlaşmadır.
10- Lozan Barış Antlaşmasında herhangi bir süre öngörülmemiştir. “100. yılın sonunda sona erecek” diye bir şey yoktur. Gizli maddeleri de yoktur. Başta Boğazlar rejimi ve Türkiye-Suriye sınırı olmak üzere Lozan’ın bazı düzenlemeleri ilerleyen yıllarda zaten değiştirilmiştir. Lozan’dan bu yana değişmeyen, Türkiye’nin egemenliği ve bağımsızlığıdır.
[TÜHA Haber Ajansı, 25 Temmuz 2022]
Yorumlar
Benzer Konular
* CHP Genel Başkanı Özgür Özel, 100’ün üzerinde ilçe ve beldede aday belirlemek için sandık kurulduğunu söyledi. * Manisa’da konuşan Özel, “Örgütümüzün sesini dinlemeye devam edeceğiz” dedi. TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency CHP’de yerel seçim yarışına katılacak adayları belirlemek için çalışmalar sürüyor. Genel Başkan Özgür Özel ön seçim için...
Memur-Sen Genel Başkanı Ali Yalçın, “Sözleşmeli istihdam ara yol olmaktan ana yol olmaya dönüştü. Aynı işi yapan hem memur hem işçi, süreli sözleşmeli, süresiz sözleşmeli gibi ayrımlar ortadan kalksın. Kamuda bu anlamda bütünlük sağlanabilsin” dedi. Memur-Sen Genel Başkanı Ali Yalçın, çalışma hayatına dair önemli soruları TRT Haber’de yanıtladı. Yalçın’ın açıklamalarından...
Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Daha fazla kan dökerek masum sivillerin tepesine daha fazla bomba yağdırarak güvenlik sağlanamaz. İsrail hükûmetinin ısrarla ve inatla gittiği yol, açık söylüyorum, yol değildir.” dedi. TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’ndeki 15. Büyükelçiler Konferansı’nda katılımcılara hitap etti. Geçen yılki konferansı Cumhuriyet’in kuruluşunun...
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, Dezenformasyonla Mücadele Merkezince “Filistin özel” temasıyla Türkçe ve İngilizce olarak hazırlanan 3 Kasım 2023 tarihli Dezenformasyon Bülteni yayımlandı. TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency Bültende İsrail’in, “Gazze’de beyaz fosfor bombası kullanmadık” iddiasının doğru olmadığı bildirildi. Bölgedeki gazetecilerin ardından İnsan Hakları İzleme Örgütünün de İsrail’in Gazze ve Lübnan’da beyaz fosfor...
TÜHA HABER / Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Kanal İstanbul projesinin Montrö ile uzaktan yakından alakası yok” dedi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Millet Kütüphanesi’nde gençlerle bir araya geldi. “Kanal İstanbul’un Montrö ile uzaktan yakından alakası yok” Erdoğan’a, Kanal İstanbul’un Türkiye için avantajlarının neler olacağı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nden çıkılıp çıkılmayacağı soruldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kanal...
TÜHA HABER / TBMM Başkanı Mustafa Şentop, “TBMM’de bu kadar çok dokunulmazlıkların kaldırılması fezlekesinin olması çok vahim bir tablo. Türkiye açısından doğru bir tablo değil.” dedi. TBMM Başkanı Mustafa Şentop, TRT Haber özel yayınında gündeme dair soruları yanıtladı. Şentop’un konuşmasının satır başları şöyle; Siyasi partilerle ilgili kapatma davası açılması çok...