Polonya’da füze krizi: NATO’nun 4 ve 5. maddesi ne, nasıl uygulanıyor?

Rusya’nın Ukrayna’daki işgali devam ederken NATO üyesi Polonya’nın sınırına bir füzenin düşmesi savaşının daha geniş bir çatışmaya dönüşmesi endişelerini arttırdı.

Uluslararası Haber Ajansı (UHA)’dan Ataner YÜCE’nin ‘EuroNews‘ kaynaklı haberine göre, Polonyalı yetkililer patlamaya Rus yapımı bir roketin neden olduğunu açıklarken, Rusya Savunma Bakanlığı iddiaları reddetti.

Olaydan Moskova’nın sorumlu olduğu tespit edilirse, NATO’nun üyelerinden birine yapılan saldırının hepsine yapılmış sayıldığı kolektif savunma ilkesi 5. maddenin devreye girme ihtimali konuşuluyor.

Avrupalı diplomatlar, böyle bir kararın başlangıcı olarak Polonya’nın anlaşmanın 4. Maddesi uyarınca bir NATO toplantısı talep ettiğini kaydetti. Bu, bir güvenlik tehdidi karşısında müttefikler arasında istişareler yapılmasını ve atılacak adımların belirlenmesi için daha fazla zaman tanınmasını öngören bir çağrı anlamına geliyor.

5. Madde ne anlama geliyor?

Sovyetler Birliği ve Doğu Bloğu’na karşı 1949’da kurulan NATO’nun “temel taşı” olarak kabul edilen 5. madde, “Tarafların, Avrupa veya Kuzey Amerika’da bir veya daha fazlasına karşı yapılacak silahlı bir saldırının hepsine karşı yapılmış sayılacağı konusunda mutabıktır” olduğunu ifade ediyor.

5’inci madde şu şekilde: “Taraflar, Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirileceği ve eğer böyle bir saldın olursa BM Yasası’nın 51. Maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan Taraf ya da Taraflara yardımcı olacakları konusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldırı ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemler derhal Güvenlik Konseyi’ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman, bu önlemlere son verilecektir.”

4. madde ne anlama geliyor?

NATO’nun 4. maddesinde ittifak üyelerinin “herhangi birinin görüşüne göre, taraflardan birinin toprak bütünlüğü, siyasi bağımsızlığı veya güvenliği tehdit edildiğinde birlikte istişare edecekleri” belirtiliyor.

Polonya’da meydana gelen patlamadan birkaç saat sonra iki Avrupalı diplomat Polonya’nın 4. madde kapsamında istişarelerde bulunmak üzere bir NATO toplantısı talep ettiğini kaydetti.

Ukrayna Savaşı 5. maddeyi tetikler mi?

Ukrayna, NATO’nun üyesi olmadığı için Rusya’nın işgali 5. maddeyi tetiklemedi.  Ancak, ABD ve diğer üye devletler Kiev’e askeri ve diplomatik yardım sağlamaya başladı.

Uzmanlar, NATO’nun doğu kanadındaki komşu ülkelere yayılma potansiyeli olduğu ve bunun da ittifakı askeri karşılık vermeye zorlayabileceği konusunda uyarıda bulunuyor.

Rusya’nın karışacağı benzer eylemlerin, diğer ülkeleri doğrudan çatışmanın içine çekerek savaşı genişletme riskini arttıracağı belirtiliyor.

5. madde otomatik olarak uygulanıyor mu?

NATO üyesi bir devlete yönelik saldırının ardından diğer devletler toplanarak bu durumu 5. madde kapsamında değerlendirip değerlendirmeyeceklerini istişare ediyor.

Bu görüşmelerin ne kadar sürebileceği konusunda zaman sınırlaması bulunmuyor.

5. madde daha önce uygulandı mı?

NATO’nun 5. maddesi, ABD’de 11 Eylül 2001’de New York ve Washington’a yapılan saldırıların ardından Washington adına devreye sokuldu.

ABD Başkanı Biden ne dedi?

ABD Başkanı Joe Biden, Moskova’nın Ukrayna’yı işgalinin başından beri Washington’un NATO ortaklarını savunmak için 5. madde taahhütlerini yerine getireceğini duyurdu.

Rusya’ya karşı savaşa girmek gibi bir niyeti olmadığını kaydeden Biden, eylül ayında Beyaz Saray’da yaptığı konuşmada, “ABD, NATO topraklarının her bir santimini savunmak için NATO müttefiklerimizle birlikte tamamen hazırdır. Her bir santimini” demişti.

Ne olmuştu?

Polonya’nın Ukrayna sınırında bulunan Przewodow köyüne 15 Kasım’da kaynağı belirlenemeyen bir füzenin düştüğü ve 2 kişinin hayatını kaybettiği bildirildi.

Bunun ardından Polonya Ulusal Güvenlik Komitesi acil toplandı ve “askeri birliklerin savaşa hazır olma durumunun artırılmasına” karar verildi.

Birçok NATO ülkesi gelişmenin kaygı verici olduğu yönünde açıklamalar yapmış, Ukrayna, Letonya ve Estonya söz konusu füzelerin Rusya tarafından atıldığını öne sürmüştü.

Olayın ardından Rusya Savunma Bakanlığından yapılan açıklamada, “Polonya toprağına Rus füzeleri düştüğüne yönelik suçlamalar kasıtlı provokasyondur.” ifadesi kullanılmıştı.

ABD Başkanı Joe Biden da Endonezya’nın Bali adasında dünya liderleri ile görüşmesinin ardından, “Soruşturma tamamlanana kadar net bir şey söyleyemem ancak füzenin Rusya’dan fırlatılmış olma ihtimali düşük görünüyor.” değerlendirmesinde bulunmuştu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da konuya ilişkin, “Rusya’nın ‘Bizimle bu işin alakası yok’ demesi bizim için önemli. Bütün bunların yanında sabah yine (Almanya Başbakanı) Olaf Scholz ile yaptığımız görüşmede, bunun detay araştırmalarının yapılması gerekiyor, böyle bir kararı vermenin doğru olmayacağını o da söyledi. Rusya’nın ‘Bizimle alakası yok’ ve Biden’ın da ‘bu füzelerin Rus yapımı olmadığını’ açıklamış olması, herhalde bunun Rusya ile alakası olmadığını göstermektedir. Bu, bir teknik arıza olabilir veya farklı olabilir, onun için inceleme araştırma şart.” ifadelerini kullanmıştı.

[TÜHA Haber Ajansı, 17 Kasım 2022]