Yeniden Asya Girişimi’nin Yansıması: Çavuşoğlu’nun Orta Asya Ziyaretleri

5-10 Mart 2021 tarihleri arasında Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan’ı ziyaret eden Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve beraberindeki heyet, bölgede önemli temaslarda bulunmuştur.

Türk dış politikasında Orta Asya’ya verilen önemi net bir şekilde gözler önüne seren bu ziyaretler, Türkiye’nin Orta Asya’da artan etkisini de ortaya koymuştur. Şüphesiz Yeniden Asya Girişimi’ni hayata geçirmekte olan Türkiye, bölgeyle olan dostane bağlarını daha ileri seviyelere taşımak istemektedir. Çavuşoğlu’nun bölge ziyareti de bu çerçeve üzerinden okunabilir. Bu nedenle de söz konusu ziyaretlerin incelenmesi gerekmektedir.

Mevzubahis ziyaretler çerçevesinde Çavuşoğlu’nun ilk durağı Türkmenistan olmuştur. Türkmen meslektaşı Raşid Meredov’un davetlisi olarak Aşkabat’a giden Çavuşoğlu, buradaki İstiklal Anıtı’na çelenk koyduktan sonra Türkmen muhataplarıyla görüşerek taraflar arasındaki işbirliğini geliştirmenin yollarını aramıştır.[1] Halihazırda iki ülke arasında zaten önemli münasebetler vardır. Her ne kadar bu ilişkiler çoğu zaman enerji kartı üzerinden şekillense de münasebetlerde kültür diplomasisinin de ön plana çıktığı bilinmektedir. Nitekim Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Türkmenistan’da Din Hizmetleri Müşavirliği bulunmaktadır. Benzer bir şekilde Yunus Emre Enstitüsü de dört eğitim kurumuyla Türkmenistan’da faaliyetler icra etmektedir. Yani kültür diplomasisi, Türkiye-Türkmenistan ilişkilerinde halklar arasındaki dostluğa katkı sağlarken; enerji diplomasisi ve enerji güvenliği meselesi de jeopolitik düzeyde iki devleti yakınlaştırmaktadır. Çavuşoğlu’nun ziyareti ise mevcut ilişkilerin daha da geliştirileceğine işaret etmektedir.

Türkmenistan ziyaretinin ardından Özbekistan’a geçen Çavuşoğlu ve beraberindeki heyet, Özbekistan’ın Hiva, Buhara ve Semerkant gibi bölgelerinde çeşitli temaslar gerçekleştirmiştir. Buhara ziyaretinde bölgedeki iş insanları ve zanaatkarlarla bir araya gelen Çavuşoğlu, 7 Mart 2021 tarihinde ise Semerkant’a geçerek Türkiye Cumhuriyeti Başkonsolosluğu’nun açılış törenine katılmıştır.

Açılış töreni esnasında yaptığı konuşmada Çavuşoğlu, Semerkant’ta Türkiye Başkonsolosluğu’nun açılmasının büyük önem taşıdığına değinerek bunun iki ülke arasındaki ekonomik, kültürel ve insani işbirliğinin güçlendirilmesine katkı sağlayacağının altını çizmiştir.[2] Dolayısıyla zaten Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) ve Türk Diyanet Vakfı (TDV) aracılığıyla Özbek halkının gönlünde mühim yere sahip olan Türkiye’nin yeni başkonsolosluğu vesilesiyle bu ilişkilerin daha da ileri bir seviyeye taşıyabileceğini ifade etmek mümkündür.

Çavuşoğlu’nun Özbekistan ziyareti sırasındaki en önemli teması ise 9 Mart 2021 tarihinde Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’le yaptığı görüşme olmuştur. Misafirperverliğinden dolayı Özbek lidere teşekkür eden Çavuşoğlu, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın selamlarını da iletmiştir. Toplantıda, iki ülke arasındaki münasebetlerin geliştirilmesine dair müzakerelerde bulunulmuş ve Mirziyoyev, Ankara ile Taşkent arasındaki ilişkilerin stratejik bir mahiyete sahip olduğunu dile getirmiştir. Aynı zamanda taraflar ortak eğitim, kültür ve insani yardım programlarını teşvik etmeye hazır olduklarını da vurgulamışlardır.[3]  Bu da Türkiye’nin TİKA, YTB ve TDV aracılığıyla yürüttüğü kamu diplomasisinin bir dış politika aracı olarak daha yoğun biçimde kullanılacağının habercisidir.

Özbekistan’ın ardından Türkiye Dışişleri Bakanı’nın Orta Asya’daki son durağı ise Kırgızistan olmuştur. 10 Mart 2021 tarihinde Bişkek’e giden Çavuşoğlu’nun Kırgızistan Dışişleri Bakanı Ruslan Kazakbayev’le görüştüğü ve stratejik işbirliği çerçevesinde güncel meseleleri ele aldığı bilinmektedir.[4] Görüşmeye dair yaptığı açıklamada Kazakbayev, “Kırgızistan ile Türkiye’nin tarihi bir, dili bir, dini bir iki kardeş ülkedir. İki ülke arasında herhangi bir siyasi sorun yok.”[5] sözleriyle Türk ve Kırgız halkları arasındaki ortak bağlara vurgu yapmıştır. Ayrıca Kazakbayev, Türkiye’nin Kırgızistan’daki kamu diplomasisi faaliyetlerini arttırması gerektiğine inandığını belirterek “Ankara ziyaretimde Maarif Vakfı’nın Kırgızistan’da açılmasına ilişkin anlaşma imzalandı. Yakın zamanda Maarif Vakfı ülkede çalışmalarına başlayacak. Vakıf, eğitim kurumlarını açmaya başlayacak” demiştir. Bu da Türkiye ile Kırgızistan arasındaki ilişkilerde kamu diplomasisinin yapıcı bir rol oynadığını göstermektedir.

Aynı zamanda Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov’la da bir araya gelen Çavuşoğlu’na, Covid-19 salgınıyla mücadele kapsamında Türkiye’nin gönderdiği yardımlarından dolayı Kırgız liderin teşekkür ettiği görülmüştür. Bu da Türkiye’nin insani diplomasi anlayışının bölgedeki yumuşak gücünü arttırdığını gözler önüne sermiştir. Buna ek olarak taraflar, ikili ticaret hacminin arttırılması için ellerinden gelen her şeyi yapmaya hazır olduklarını da beyan etmişlerdir.[6]

Tüm bu görüşmelerde Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) ve Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (Türk Keneşi) de dahil olmak üzere, uluslararası politika ve bölgesel ortaklık konularında görüş alışverişlerinde bulunulmuş ve bölgesel entegrasyona ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. Dolayısıyla hem Türkiye hem de Orta Asya devletleri, karşılıklı etkileşimin arttırılmasından yana olduklarını açıkça dile getirmiş ve işbirliği olanaklarının genişletilmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Sonuç olarak Çavuşoğlu’nun bölgedeki temaslarının olumlu bir atmosferde gerçekleştiği söylenebilir. Bu görüşmelerde Türkiye’nin bölge devletleriyle ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine odaklandığı ve kamu diplomasisi aracılığıyla bölge halklarının sempatisini kazandığı görülmüştür. Türkiye’nin Yeniden Asya Girişimi’ni yürürlüğe koyduğu bu yeni dönemde, Orta Asya’nın Türk dış politikasındaki ağırlığının artacağı ve bölge devletleriyle, tüm tarafların çıkarına uygun bir ilişki zemininin tesis edileceği öngörülebilir.

[1] “Глава МИД Турции Мевлют Чавушоглу Посещает Туркменистан (Glava MID Turtsii Mevlyut Chavushoglu Poseshchayet Turkmenistan)”, Turkmenportal.com, https://turkmenportal.com/blog/34910/glava-mid-turcii-mevlyut-chavushoglu-poseshchaet-turkmenistan, (Erişim Tarihi: 10.03.2021).

[2] “Turkish Delegation Visits Khiva, Bukhara and Samarkand”, Uzdaily.com, http://uzdaily.com/en/post/64101, (Erişim Tarihi: 10.03.2021).

[3] “President of Uzbekistan Receives a Delegation of Turkey”, Uzdaily.com, http://uzdaily.com/en/post/64099, (Erişim Tarihi: 10.03.2021).

[4] “10 Mart 2021 Tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Kırgızistan’a Resmi Ziyaret Gerçekleştirecek”, Ministry of Foreign Affairs of Kyrgyzstan, https://mfa.gov.kg/tr/dm/posolstvo-kyrgyzskoy-respubliki-v-tureckoy-respublike/news/11003, (Erişim Tarihi: 10.03.2021).

[5] Nazir Aliyev Tayfur, “Kırgızistan Dışişleri Bakanı Kazakbayev: Kırgızistan ile Türkiye Dili Bir Dini Bir İki Kardeş Ülkedir”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/politika/kirgizistan-disisleri-bakani-kazakbayev-kirgizistan-ile-turkiye-dili-bir-dini-bir-iki-kardes-ulkedir/2170640, (Erişim Tarihi: 11.03.2021).

[6] “Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nu Kabul Etti”, http://tr.kabar.kg/news/cumhurba-kan-sad-r-caparov-turkiye-d-i-leri-bakan-mevlut-cavu-o-lunu-kabul-etti/, (Erişim Tarihi: 10.03.2021).

***

Nazrin ALIZADA & Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM)

***

Nazrin ALIZADA

[TÜHA Haber Ajansı, 18 Mart 2021]